Ondergang Saab Saab over de kop - de nederlaag van Victor Muller Maarten van der Pas en Robert van den Oever ●  Van held tot aangeklaagde ●  Chronologisch overzicht ontwikkelingen ●  Opereren van Victor Muller ●  De rol van GM, de curator en de Chinezen maart 2013

Gewiekste dromer uit de bocht gevlogen

Twee jaar na de redding van Saab door de kleine Nederlandse sportwagenfabrikant Spyker gaat de fabriek begin 2012 alsnog failliet. Die twee jaar worden gedomineerd door een chronisch gebrek aan geld en prachtige vergezichten over een gouden toekomst. De man achter de ondergang van Saab is Victor Muller, al wijst hij anderen aan als schuldigen. Binnengehaald als held, hoeft hij zich in Trollhättan, de stad van Saab, niet meer te vertonen. Een boek over die twee jaren schetst een aaneenschakeling van problemen en oplossingen met in de hoofdrol een gewiekste, charismatische en energieke ondernemer met grootheidswaanzin en dubieuze geldschieters.

De Spyker B6 Venator, gepresenteerd tijdens de autoshow van Genève van 2013 (foto: Spyker).

Dinsdag 5 maart 2013. Victor Muller is weer eens in het nieuws. Precies zoals we dat kennen van de afgelopen jaren: met geweldig nieuws van hem en met negatief-kritische berichten over hem. In Genève presenteert hij aan de vooravond van de belangrijke internationale autotentoonstelling een nieuw model Spyker, de B6 Venator. Na alle perikelen van afgelopen jaren zal de Nederlandse autofabrikant de wereld met dit model gaan veroveren, belooft Muller. De journalisten schrijven de beloften graag op, met her en der een kritische noot dat we dergelijke grote woorden kennen van de man. Nee, dit keer is het écht anders, verzekert Muller iedereen die het horen wil. Het gaat lukken, daarvan is hij overtuigd, zoals hij alle voorgaande activiteiten met veel overtuigingskracht wist te brengen.
Op dezelfde dag komt het Financieele Dagblad op de voorpagina met het bericht dat de curator van de Litouwse bank Snoras Muller aan de tand wil voelen over verdachte geldstromen. Zijn voormalige zakenpartner Vladimir Antonov wordt ervan verdacht geld te hebben gestolen van de bank en betrokken te zijn geweest bij witwaspraktijken. Mullers bedrijven zouden onderdeel zijn van het web.
Het eind 2012 verschenen en net gelezen boek over de ondergang van Saab sluit opeens naadloos aan op de actualiteit.

Victor Muller is op 5 en 6 maart 2013 weer prominent in het nieuws.

Reputatie
Victor Muller, overtuigd van zichzelf, immer met grootse plannen, onuitputtelijk energiek, vindingrijk en charmant, is afgelopen jaren het voorbeeld geworden van een ondernemer die zijn dromen goed wist te verkopen maar er steeds niet in slaagde ze in realiteit om te zetten. Zijn reputatie had met zijn sportwagenmerk Spyker al flinke deuken opgelopen. Het avontuur met een formule 1-racestal liep uit op een debacle. Aan conceptcars en toekomstplannen geen gebrek, maar winst wist het merk niet te maken. Over het aantal gemaakte en verkochte auto's werd geheimzinnig gedaan. Toeleveranciers weigerden nog langer te leveren omdat rekeningen niet werden betaald. Geldschieters verloren tientallen miljoenen. Muller schiep een wirwar aan ondernemingen en constructies om het nodige geld zo gunstig mogelijk onder te brengen. Zijn naam werd weer in positieve zin genoemd toen hij Saab wist over te nemen, maar na het faillissement van die autofabriek was van enige waardering voor zijn handel en wandel geen sprake meer. Hij werd het zwarte schaap van de autowereld dat de Zweedse icoon definitief had laten sterven. In reacties schoof hij de schuld steevast in de schoenen van een ander. General Motors, de Zweedse overheid, de curator: allen troffen blaam, behalve Muller zelf. Hij had er álles aan gedaan Saab overeind te houden.

26 januari 2010: Spyker koopt Saab van General Motors. Het bleek later het begin van het einde.

Boek
Muller en zijn capriolen met Spyker; Muller en zijn avonturen met Saab: je zou er boeken over kunnen schrijven. Journalisten Maarten van der Pas en Robert van den Oever deden het. Eerder verscheen “Spyker, een dollemansrit”, eind vorig jaar gevolgd door “Saab over de kop”. Het boek beschrijft chronologisch de bizarre loop van de geschiedenis rond redding en ondergang van Saab. Het begint met de onverwachte en knappe overname van Saab door het veel kleinere Spyker. Muller is een charismatische en ongekende deal maker. Hij weet mensen en bedrijven aan elkaar te koppelen als geen ander. Via ingenieuze constructies weet hij genoeg middelen bijeen te brengen om het machtige General Motors ervan te overtuigen dat verkoop van het Zweedse bedrijf een serieuze optie is. De Amerikanen zijn al begonnen met de ontmanteling van het bedrijf als ze instemmen met de verkoop. Muller wordt in Zweden ontvangen als een nationale held. Hij heeft de parel van Trollhättan gered. De werkgelegenheid van ruim drieduizend gezinnen is veilig gesteld.
 

Bijeenkomst van Saab-medewerkers bij het museum als Victor Muller ze toespreekt na de overname.

Geldgebrek
De overname blijkt echter al gauw niet het einde, maar het begin van een uiterst onzekere periode. Er komt geen stabiliteit. Een autofabriek overnemen is wat anders dan het managen van de productie en zorgen dat klanten, toeleveranciers, geldschieters en personeel tevreden blijven. Geldgebrek is voortdurend het centrale probleem. Dat wil zeggen: er is wel geld, maar daar zit een luchtje aan. Vanaf het begin is de steenrijke Rus Vladimir Antonov bereid veel geld in het project te investeren, zoals hij dat ook deed bij Spyker. Muller en hij zijn vrienden geworden. De Zweedse autoriteiten, de Europese Investeringsbank en GM (allemaal partijen met zeggenschap bij de overname en na het faillissement) willen echter niets met de Rus te maken hebben. De herkomst van zijn vermogen is schimmig. Antonov heeft een dubieus verleden. Witwaspraktijken en criminaliteit kleven aan zijn naam. Hij is weliswaar nooit veroordeeld, maar gevestigde bedrijven, instituties en overheden vertrouwen het niet. Muller weet ze op dit vlak niet te overtuigen. Dat wil wat zeggen.

De nieuwe Saab 9-5 had het bedrijf weer armslag moeten geven.

Er werden in totaal zo'n 11.000 exemplaren van de nieuwe 9-5 gemaakt. 

Betalingsachterstanden
Al snel na de overname doemen er problemen op. Het herstarten van de productielijn blijkt niet eenvoudig. Onderdelentekorten spelen de fabriek parten, waarbij betalingsachterstanden dat probleem verergeren. Keer op keer neemt Muller de vlucht naar voren als hij in moeilijkheden komt. Zijn metgezellen zijn een ontembare energie en vindingrijkheid. Voor elk probleem vindt hij wel een oplossing, al betekent het dat hij het ene gat met het andere dicht. Oplossingen zoekt hij vooral in China. Daar zitten bedrijven en mensen met veel geld die zich een positie op de mondiale automarkt willen verwerven. De tijd is echter Mullers grootste vijand. Anderen nemen minder snel en impulsief besluiten dan hij. Hij heeft altijd meer haast dan de partij die met geld over de brug moet komen. Zo verslikt hij zich enkele keren in het onderhandelen met Chinezen. Hij denkt een overeenkomst te hebben die er later toch niet blijkt te zijn. Hij onderschat de macht van de Chinese overheid die individuele bedrijven terugfluit. Hij ondervindt hinder van de stroperigheid van besluitvorming en de slechte reputatie van zijn Russische vriend. Intussen staan de lopende banden stil en maakt hij geen auto. De afloop is bekend: Saab moet faillissement aanvragen nadat er zelfs geen loon was om het personeel te betalen. Voor Muller is dat nog geen eindpunt: hij blijft proberen de zaak te redden. Niet in de laatste plaats uit eigenbelang, want in de moedermaatschappij zit veel eigen geld.
 

Presentatie van de 9-4X op de Auto-RAI van 2011. De productie hield na 450 auto's op. 

Hoofdstukken
Het boek behandelt alle hoofdstukken van de tragedie: de onderhandelingen, de oplossingen die geen oplossingen blijken te zijn en de nieuwe problemen die telkens weer opdoemen. Aan het eind proberen de auteurs voorzichtig een antwoord te geven op de vraag of het Mullers schuld is dat het met Saab verkeerd is afgelopen. Het antwoord is niet eenduidig ‘ja’. De situatie was al rampzalig voor de Nederlander in beeld was. Het ging al jaren slecht met Saab. Het bedrijf stapelde verlies op verlies. Feitelijk was de overname door General Motors het begin van het einde. De Amerikanen hebben onvoldoende geïnvesteerd in het merk. De fabriek was te klein om er voldoende aandacht aan te kunnen besteden. Niet voor niets wilde men ervan af. Muller heeft de trend niet kunnen keren, al zijn beloftes ten spijt. Het is zelfs de vraag of de nieuwe 9-5 voldoende klanten had weten te trekken als de productie wel goed op gang zou zijn gekomen.
 

De 9-5 Estate kwam niet verder dan het pre-productiestadium.  

Schuldigen
Muller wijst GM en later de Zweedse curator Lofalk aan als schuldigen voor het uiteindelijk lot van Saab. De auteurs maken duidelijk dat hij ten aanzien van GM zeker een punt heeft. De Amerikanen hebben niet alleen dwars gelegen toen Muller Antonov als geldschieter naar voren schoof, maar ook toen hij Chinese bedrijven aandroeg als geschikte nieuwe eigenaar voor Saab. In Detroit was men als de dood dat de Chinezen er met de kennis van de Amerikanen vandoor zouden gaan en met Saab hun eigen joint venture in China zouden beconcurreren. (Ook na de verkoop aan Muller behield GM het intellectuele eigendom van de auto's en de gebruikte techniek.) Hij heeft ook gelijk als hij stelt dat de curator die werd aangesteld na de faillissementsaanvraag niet altijd even handig heeft geopereerd. Muller en hij leefden op voet van oorlog. De auteurs maken echter duidelijk dat Muller een subjectieve kijk op de zaak heeft. Lofalk probeerde uiteindelijk Saab rechtstreeks aan twee Chinese bedrijven te verkopen, buiten de holdingmaatschappij van Muller om. Vanuit Zweeds oogpunt was dat geen gekke deal. Muller was echter furieus toen hij ervan hoorde. Daarmee verloor hij immers alle grip en was het zeker dat hij nooit meer iets van zijn geïnvesteerde geld zou terugzien. Want, aldus Van der Pas en Van den Oever, de liefde van Muller voor Saab was vooral ingegeven door zijn verwachting er veel geld mee te kunnen verdienen. De bedoeling was het bedrijf weer op orde te krijgen en het dan voor veel geld weer van de hand te doen. Ondanks alle mooie praatjes zou zijn handelwijze zijn ingegeven door motieven die we kennen van de hedge funds.
 

Muller had ooit beweerd dit futuristisch model in productie te willen nemen.

Jongensboek
Het boek leest gemakkelijk en plezierig. Het is een goede chronologische opsomming van de feiten die met elkaar een bizar, maar waar gebeurd verhaal vormen. Ondanks de bekende uitkomst, is het verhaal spannend als het spreekwoordelijke jongensboek. De auteurs zijn genuanceerd als het gaat om de rol van de verschillende partijen in de schuldvraag, ook al verwijst de ondertitel (De nederlaag van Victor Muller) vooral naar de rol van de Nederlander. De verschillende stappen in het proces tussen redding en ondergang van Saab zijn nauwgezet omschreven. Tegelijkertijd is het boek oppervlakkig en biedt het minder dan je zou mogen verwachten. De feiten waren al bekend bij iedereen die destijds de kranten goed bijhield. De opsomming van de ontwikkelingen elders op deze website geven nagenoeg dezelfde informatie. De schrijvers hebben er slechts in beperkte mate achtergrondinformatie aan toegevoegd. De inkijkjes achter de schermen zijn beperkt.
 

Zo hadden de nieuwe Saabs er uit moeten zien als het bedrijf overeind was gebleven.

Onbeantwoord
Veel vragen blijven na het lezen onbeantwoord. De belangrijkste daarvan: wie is Victor Muller? Hoe is het mogelijk dat hij keer op keer met verhalen over vergezichten die los staan van de realiteit anderen weet te overtuigen om vele miljoenen over te maken? Waarom wordt hij geloofd? Waarom durven mensen de gok aan? Hoe kon Muller zonder dat iemand het in de gaten had een schimmig bouwwerk van financiering opbouwen om te verhullen dat de noodzakelijke uitkoop van Antonov door diezelfde Rus werd betaald? Zagen de betrokken het werkelijk niet of wilden ze het niet zien? Was GM uit op een goedkoop afscheid van Saab en hebben ze het eigenlijk heel slim gespeeld? Hadden de Zweden een andere curator moeten aanstellen toen bleek dat Lofalk niet met Chinezen kon onderhandelen? Was een overname door Geely, eigenaar van Volvo, echt niet mogelijk geweest?
Je zou willen dat iemand als Jeroen Smit zich op het onderwerp had gestort. Zijn boeken over Ahold en ABN-Amro geven nou juist wel die kijk achter de schermen die in deze uitgave voor het grootste deel ontbreekt. Toen ik het hem opperde, zei hij onvoldoende kennis en belangstelling te hebben. Hij zou waarschijnlijk ook snel zijn uitgekeken op de mens Muller, toch uit een heel ander hout gesneden dan Van der Hoeven en Rijkman Groenink. Daarnaast zijn Spyker en Saab natuurlijk niet zulke iconen als Ahold en ABN-Amro. Bovendien heeft Smit geen enkele affiniteit met auto’s of met het Zweedse bedrijfsleven, al rijdt hij een Volvo.

Spyker
Intussen heeft Spyker weer een nieuwe website waarop het lijkt of het een stevige fabrikant is. Inmiddels spreekt Muller weer over productiecijfers zonder aantoonbare realiteitszin en heeft hij weer geld bijeen weten te brengen om zijn avonturen te vervolgen. Dat de gewiekste dromer met Saab uit de bocht is gevlogen, lijkt hem niet te deren. Dat er nog nooit winst is gemaakt door zijn autobedrijven is niet iets om over te zeuren. Je moet immers altijd vooruit kijken. De gouden toekomst ligt voor je. Muller gelooft heilig in het motto dat het historische Spyker aan het begin van de vorige eeuw aan zijn naam verbond: voor de aanhouder is geen weg onbegaanbaar: Nulla tenaci invia est via. Tot het tegendeel blijkt. ■
 

► Lees meer: artikel ten tijde van de geslaagde overname.
► Lees meer: bezoek aan Saab-museum en chronologisch overzicht van medio 2011 tot begin 2012.