Boek: Biografie Elon Musk Tesla, SpaceX and the Quest for a Fantastic Future Ashley Vance ●  Leven en werk van een bevlogen ondernemer ●  De missie: mensen naar Mars brengen ●  Elektrische auto's hebben de toekomst ●  Veeleisende man voor zichzelf en anderen ●  Opdracht: doen wat iedereen onmogelijk acht december 2015

Voorbij de grens van het onmogelijke

Nog maar sinds kort wordt Elon Musk als buitenstaander in de traditionele autowereld serieus genomen en nog lang niet door iedereen. Als CEO van Tesla Motors heeft hij aangetoond dat er een levensvatbaar alternatief is voor de auto met verbrandingsmotor. Musk is tegelijkertijd de hoogste baas van een bedrijf dat raketten bouwt en is nauw betrokken bij een onderneming in zonne-energie. Het is een man met een missie: de mensheid redden van de ondergang. De manier waarop hij zijn doelen wil bereiken, zijn onorthodox. Musk is tomeloos energiek, veeleisend en vaak onnavolgbaar. Grenzen zijn er om te doorbreken. Met een goede en efficiënte inzet van techniek is veel meer mogelijk dan iedereen denkt. Journalist Ashley Vance schreef een boeiend portret van deze bijzondere ondernemer in Silicon Valley.

 

Het is een behoorlijk groot krantenartikel in Trouw van 23 december 2015. De kop: Grote stap op weg naar Mars. Daaronder: Herbruikbare raket van SpaceX landt na ruimtevlucht keurig op Cape Canaveral. Een foto illustreert de gebeurtenis en het gevaarte. Volgens auteur Joost Morel is 2015 op de valreep een historisch jaar voor de ruimtevaart geworden. Het bedrijf SpaceX lanceerde een raket die satellieten in een baan om de aarde bracht en op eigen kracht terugkeerde naar het lanceerplatform. Een hergebruik van raketten betekent een enorme kostendaling voor de ruimtevaart en is een eerste stap voor een geregeld vervoer tussen de aarde en planeet Mars. Dat is de droom van Elon Musk, de baas van SpaceX: geregelde vluchten naar plaatsen buiten de aarde om daar een nieuwe bewoonde wereld te creëren. Het klinkt als science fiction, als onrealistisch, als ver buiten de hedendaagse realiteit. Musk heeft ideeën die anderen voor idioot houden. Maar intussen heeft hij een groot aantal van die ideeën wel uitgevoerd. Met succes. Dat tekent het denken van de man. Hij gaat voorbij het onmogelijke.

Enkele citaten van de achterzijde van het boek.

Doorbreken
Het is toeval. Juist op het moment van het verschijnen van het krantenartikel lees ik de biografie over Elon Musk van journalist Ashlee Vance: Tesla, SpaceX, and the Quest for a Fantastic Future. Het bijna 400 pagina’s dikke boek beschrijft de man achter de verschillende ondernemingen die traditionele patronen in onze wereld willen doorbreken. Musk laat de financiële wereld, de ruimtevaartindustrie, de sector van de alternatieve energiebronnen en de autowereld zien dat het ook anders kan. Als je maar wilt, groots denkt en problemen ziet als uitdagingen om te overwinnen. De menselijke maat mag niet de beperkende factor zijn.
In het boek komt Musk naar voren als een bijzonder leergierige en uiterst intelligente man met een onstuitbare energie en ambitie. Hij drijft mensen om zich heen voorbij het uiterste. Zijn empathisch vermogen is onderontwikkeld en in zakelijk opzicht zelfs afwezig. Vance portretteert Musk als een man die pendelt tussen dromen en werkelijkheid zonder de realiteit écht uit het oog te verliezen. Mislukkingen zijn het fundament van zijn successen. Musk is een realistische fantast die meent de historie van de mensheid via technologie de goede kant op te kunnen sturen. Zo is het naar zijn idee voor de overleving van de soort nodig dat er menselijk leven buiten de aarde komt. Mars is daarvoor de aangewezen planeet. In de biografie laat Musk weten te denken aan 80.000 mensen op Mars in 2040. Een eerste start is ervoor te zorgen dat de mensen er kunnen komen.
 

De missie van SpaceX staat duidelijk op de website: leven buiten de aarde.

Raketten
SpaceX produceert raketten tegen een fractie van de kosten die NASA rekent. Vance beschrijft de kracht van Musk: hij is zakenman en idealist tegelijkertijd, combineert de eigenschappen van een visionair en een naïeveling, let op alle details, denkt in lange termijnen, is ontevreden met een suboptimale oplossing en voert een permanente strijd tegen de klok. Zijn eigen werklust is ongekend, maar hij vergt dezelfde inzet van zijn medewerkers. Dat moeten trouwens de besten van de besten zijn. Het verhaal gaat dat hij een medewerker kwalijk neemt als hij de geboorte van zijn kind belangrijker vindt dan een bespreking op het werk, maar Musk ontkent dit verhaal. Feit is wel dat hij niet van problemen wil horen als niet tegelijkertijd een oplossing wordt aangedragen. Medewerkers zijn bang als ze wat moeten presenteren. Als er een typefout in een bericht staat, kan hij zich daar niet overheen zetten en is niet meer in staat de rest te lezen. Hij kan echter ook een e-mail met een uitgewerkt plan zonder verdere discussie heel snel beantwoorden met slechts twee letters: OK. Mensen die jarenlang voor hem werken, maar iets doen wat hem onwelgevallig is, wijst hij zonder scrupules de deur. Volgens mensen die hem beter kennen, combineert hij eigenschappen van Steve Jobs en Bill Gates, even creatief maar nog veel dynamischer. Hij wordt aanbeden en verguisd. Sommige intellectuelen noemen hem een fantast met ideeën die snel worden bijgeschreven in het boek van de waangedachten, anderen dichten hem een rol toe als messiaanse richtinggever aan de mensheid. Gaandeweg het boek wekt Vance bij de lezer gevoelens van bewondering en afschuw op. Al gauw dringt zich het beeld op van Musk als een extreme autist. Door de auteur geraadpleegde psychologen herkennen zich daar echter niet in. Hoe het ook zij, Musk is een fenomeen.
 

Presentatie van Tesla op de personenauto-RAI 2011 in Amsterdam.

Gepest
Elon Musk is geboren op 28 juni 1971 in Zuid-Afrika. Als hij negen is, scheiden zijn ouders. Hij groeit voornamelijk op bij zijn vader. Vanaf zijn tiende jaar interesseert hij zich in de computertechnologie, geholpen door zijn intelligentie. Hij leest alles wat los en vast zit en onthoudt het ook nog eens. Door zijn houding wordt hij gepest en past niet binnen de groep leeftijdsgenoten. Hij belandt zelfs in het ziekenhuis, maar weigert later enige uitleg te geven waarom hij in elkaar geslagen is. Net voor zijn achttiende verjaardag verhuist hij naar Canada. Hij krijgt daar het staatsburgerschap omdat zijn moeder Canadese is. (In 2002 verruilt hij dat voor de Amerikaanse nationaliteit.) Musk studeert natuurkunde en economie, maar kiest niet de weg van een wetenschappelijke verdieping aan Stanfort. Het ondernemerschap in de internetsector lokt. Hij is 24 als hij samen met zijn broer het eerste internetbedrijfje opzet, Zip2. Dat verkoopt hij later en ontvangt 22 miljoen dollar. Een deel investeert hij vervolgens in een nieuw bedrijf: X.com, later bekend geworden als PayPal. Hij schept een betalingsmogelijkheid buiten de reguliere kanalen van de banken. Dat wordt zijn handelsmerk: traditionele structuren overboord zetten en via andere wegen hetzelfde doel bereiken, maar dan beter. Opnieuw gaat het bedrijf in de verkoop. Musk krijgt 165 miljoen op zijn rekening bijgeschreven. Met dat geld gaat bij raketten bouwen en wordt de eerste commerciële onderneming die in 2012 het ruimtestation ISS bevoorraadt. Inmiddels is hij ook betrokken geraakt bij Tesla en SolarCity, een onderneming gericht op zelf vergaren van zonne-energie. Zijn jongste ideeën zijn een buisverbinding tussen grote steden.
 

Eind 2011 werd in Eindhoven de eerste Tesla-dealer in de Benelux geopend.

In de showroom was plaats voor één auto: het enige model dat werd geleverd.

Tesla
In 2004 raakt Elon Musk betrokken bij de productie van elektrische auto’s. Hij ziet perspectieven in Tesla Motors, een bedrijf dat in juli 2003 is opgericht door Martin Eberhard en Marc Tarpenning. Onder zijn leiding ontstaat de eerste innovatieve elektrische auto, de roadster, op basis van een aangepaste Lotus Elise. De accutechniek en elektronica zijn baanbrekend. Musk realiseert wat geen enkele autofabrikant nog is gelukt, namelijk een elektrische auto maken met een aanvaardbare actieradius. Tesla bouwt er 2500, vooral voor milieubewuste, vooruitstrevende, rijke klanten. Het bedrijf heeft een turbulente historie en gaat in 2008 bijna failliet. Op de rand van de afgrond balancerend, weet Musk de zaak te redden. Hij zet in op de ontwikkeling van een geheel eigen auto, de S. Medio 2012 is de auto productierijp. Voor de serieproductie heeft Musk een oude fabriek van Toyota en GM gekocht. De bestaande autofabrikanten nemen de komst van Tesla niet serieus. Zeker in Detroit wordt meewarig gekeken naar de buitenstaander uit Californië. Toch lukt het Tesla de behoudende autowereld wakker te schudden. Elektriciteit wordt in een paar jaar tijd een serieuze krachtbron voor auto’s. De Tesla S wordt populair. Het is een fraai gelijnde vijfdeurs met vijf zitplaatsen en een achterbankje voor de kinderen, met een acceleratie die past bij een sportwagen en allerlei noviteiten waar anderen nog niet aan hadden gedacht. Onderhoud is nauwelijks nodig en Musk bouwt een keten van oplaadstations, waar de klanten hun accu gratis kunnen opladen. In 20 minuten zijn ze weer voor de helft vol om de reis te vervolgen.
 

De S in de showroom. 

Onderstel, motor en accu's. Meer dan dit is het niet.

Een X en een S bij de dealer. 

Kaders
De filosofie van Musk is, dat zoveel mogelijk onderdelen binnen de eigen onderneming gemaakt moeten worden. Alleen dan voldoen ze aan zijn torenhoge eisen en duurt de ontwikkeltijd niet langer dan nodig is. Onnodige bureaucratie werkt verlammend, net als het voortborduren op vertrouwde methoden van ontwikkeling en productie. Denken buiten de bestaande kaders wordt ook bij Tesla het uitgangspunt. Waarom zou je naar de garage moeten om je auto een beurt te geven? Net als bij de computer thuis kunnen de updates via internet worden geïnstalleerd.
In september 2015 is het tweede model in productie gegaan, de Tesla X. Het is een SUV met vierwielaandrijving die veiliger en schoner is dan iedere andere auto in het marktsegment. De vleugeldeuren voor de twee achterste zitrijen zijn niet alleen een aandachttrekkend, onderscheidend element, maar ook functioneel. Musk wilde een SUV waarbij de derde zitrij beter bereikbaar zou zijn. Kom met iets waar anderen nog nooit aan hebben gedacht, was opnieuw de opdracht.
Als een Steve Jobs, maar dan veel minder gelikt en tamelijk houterig, presenteert hij zijn nieuwste model aan geïnteresseerden. Statistieken en feiten zijn de belangrijkste elementen waarmee hij probeert te overtuigen.
 

Het model X is alleen al vanwege de deuren opmerkelijk.

Olievlek
Op het totaal van de wereldproductie aan auto’s is Tesla een minispeler. Maar Musk denkt verder. Hij komt over een paar jaar met Model 3, dat de strijd zal aangaan met middenklassers van BMW, Audi en Mercedes. Als een olievlek verspreidt de elektrische auto zich over de wereld, is zijn vaste overtuiging. Dat is nodig voor de mensheid. Om het proces te versnellen, geeft hij in 2014 alle octrooien vrij, zodat anderen gebruik kunnen maken van de kennis en kunde van Tesla. De gevestigde auto-industrie is inmiddels minder sceptisch en afhoudend geworden. Daimler en Toyota werken met Tesla samen voor de levering van elektrische aandrijfeenheden. Het is, net als SpaceX, een serieuze onderneming geworden. Tesla is inmiddels zo’n 20 miljard dollar waard, met Musk als grote aandeelhouder.
 

Musk zorgde ook voor een netwerk van oplaadpunten. Inmiddels zijn auto's met een snoer een vertrouwd gezicht.

Doorgronden
Toen Vance aan zijn boek begon, weigerde Musk zijn medewerking. Die houding bevestigde de negatieve beelden die over Musk de ronde deden, aldus de auteur. Musk veranderde echter halverwege van gedachten en voerde een serie gesprekken met Vance. De schrijver kreeg meer en meer bewondering voor de zienswijzen van Musk en trachtte te doorgronden waarom hij opereert zoals hij doet. Hij is geniaal en onnavolgbaar, ook voor de mensen die hem al jaren kennen en meemaken. Zijn denk- en handelwijze zijn niet zoals van de meeste andere mensen. Dat heeft hem gebracht waar hij is. Bedrijfstakken zijn dan misschien (nog) niet op z’n kop gezet, hij heeft wel laten zien dat het ook fundamenteel anders kan. Musk is een ingewikkelde persoonlijkheid die niet gemakkelijk te duiden is. Hij is gek op zijn vijf kinderen (een drieling en een tweeling), maar liet de opvoeding over aan zijn vrouw en een keur aan in dienst genomen opvoeders. Hij huwde zijn tweede vrouw twee keer en scheidde ook twee keer van haar. Het is de verdienste van Ashley Vance dat hij de vele facetten van de persoon Musk naar voren haalt, de lezer soms in verwarring achterlatend. Dat past bij de hoofdpersoon van zijn biografie. ■
 

Een S met een gewijzigde voorkant die minder verwijst naar een traditionele auto met een grille.