Jeep: achtergrond en historie



●  Oorsprong en ontwikkeling van de Jeep
●  Prototypen en seriemodellen
●  Jeep als zelfstandig merk
●  Liefhebbers en hun Jeep
●  Navolging door andere merken


februari 2021


 

Levensloop van een tachtigjarige 

De Jeep viert zijn 80e verjaardag. De auto die tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ontwikkeld, groeide uit tot de stamvader van vele generaties terreinvoertuigen. Vandaag de dag is een Jeep vaak een SUV, vergelijkbaar met producten van vele andere merken. Maar in de Wrangler leeft het oermodel voort.
Het jubileum is een mooie aanleiding om nog eens terug te blikken op de levensloop van deze alleskunner.
 

Natuurlijk gebruik de fabrikant het tachtigjarig bestaan als een marketinginstrument om de huidige modellen aan te prijzen. Er zijn speciale jubileumedities. De verjaardag betreft echter niet de merknaam, maar heeft betrekking op het allereerste model. Die auto zorgde ervoor dat in de volksmond jeep een synoniem werd voor terreinwagen, zoals een pijnstiller een aspirientje is. Dat is niet correct, want Jeep is een geregistreerde merknaam. Het mag alleen een Jeep heten als er ook Jeep op staat. Gemaakt door Stellantis, de gloednieuwe onderneming die voortkomt uit de fusie van FCA en PSA, met naast Jeep de merknamen Abarth, Alfa Romeo, Chrysler, Citroën, Dodge, DS, Fiat, Lancia, Maserati, Opel, Peugeot, RAM en Vauxhall. 
De Jeep is wereldberoemd en staat bekend als een stoere alleskunner waarvoor geen terrein onbegaanbaar lijkt. Uiteraard koestert de fabrikant dat beeld. De auto dankt zijn faam aan de rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. In tachtig jaar is natuurlijk alles veranderd. Niettemin, wie Jeep zegt, denkt toch vooral aan de Wrangler. Opzet en vorm van het oermodel leven erin voort. Bij retro-vormgeving denken we meteen aan de Fiat 500, MINI en Volkswagen Beetle, maar de Jeep past zeker ook in dit rijtje.
 

Drie fabrikanten 
Het onmiskenbare karakter van de Jeep is destijds niet in één keer ontstaan. De auto uit de oorlogsjaren is een product van verschillende ontwikkelingsfasen. Drie fabrikanten gingen de strijd met elkaar aan om de Amerikaanse legerorder binnen te slepen. Het model dat het leger uiteindelijk uitverkoos en dat massaal werd geproduceerd, combineert elementen van de verschillende voorseries. De geschiedenis begint in 1940. De Amerikaanse overheid vraagt 135 bedrijven om een offerte uit te brengen voor het maken van 70 lichte legervoertuigen, geschikt voor gebruik in het terrein. De auto mag niet meer wegen dan 590 kilo, moet een laadvermogen hebben van 300 kilo, een wielbasis van maximaal 203 cm en een spoorbreedte van 119 cm.
De gerenommeerde autofabrikanten tonen weinig interesse. Op hun productielijnen staan nog de modellen voor het grote publiek. Amerika is nog niet rechtstreeks bij de Tweede Wereldoorlog betrokken. Alleen het kleine bedrijf American Bantam wil direct wel een offerte uitbrengen. Later komt Willys-Overland erbij. Na stevig aandringen van de regering sluit Ford zich uiteindelijk bij het tweetal aan. Henry Ford moet niets van oorlogsvoering hebben en heeft zich zelfs tijdens de Eerste Wereldoorlog opgeworpen als vredesactivist. Hij is er voor de gewone man, niet voor de soldaat. Maar ook hij kan de geschiedenis niet ten goede keren. De oorlogsdreiging is reëel. 
 

Ford Pygmy, één van de proefmodellen van de terreinwagen voor het leger.

Drie modellen
De drie fabrikanten gaan aan het werk. Het resultaat van hun ontwikkelafdelingen zijn drie modellen: de American Bantam, de Willys-Overland Quad en de Ford GP Pygmy. De aanvankelijk aangegeven leveringstermijn wordt noodgedwongen verlengd. Het kost de bedrijven meer tijd om de 70 exemplaren te maken. Verder blijkt het toegestane maximum gewicht een onoverkomelijk struikelblok.
Na beproeving van de drie modellen volgt een vervolgorder voor 1500 auto's van ieder merk. Die is bedoeld om de wagens in de praktijk te testen. Het maximum gewicht gaat omhoog naar 980 kilo. Op basis van de ervaringen met de eerste serie voeren de fabrikanten wijzigingen en verbeteringen door. American Bantam produceert het model 40 BRC (Bantam Reconnaissance Car), Willys maakte de MA en Ford de GP. Heel vriendschappelijk zijn de verhoudingen tussen de fabrikanten niet. Ze beschuldigen elkaar geregeld van het 'stelen' van ideeën.
 

Willys-Overland MA en Ford GP; foto's uit 1942.

Standaard-Jeep
Na alle praktijkbeproevingen kiest de Amerikaanse overheid voor het model van Willys. Wel moet het bedrijf waardevolle elementen van de andere merken opnemen in een nieuw ontwerp. Zo ontstaat de Willys MB, met de voorzijde naar het ontwerp van Ford. Vanaf medio 1941 maakt Willys 16.000 van deze wagens. 
Na deze serie volgen opnieuw kleine veranderingen. Inmiddels is Amerika wel betrokken geraakt bij de wereldoorlog. Het leger wil snel een grote hoeveelheid van de praktische terreinwagen. De productiecapaciteit van Willys is echter te beperkt. Ford schiet te hulp en neemt de standaard-Jeep ook in productie. De order is interessant en alle Amerikaanse autofabrikanten worden ingeschakeld bij het maken van oorlogsmaterieel. Uit de Ford-fabrieken komen zelfs vliegtuigen. Op details na zijn de versies van Willys en Ford identiek. De onderdelen zijn uitwisselbaar. Kenners zeggen dat de kwaliteit van de Fords aanzienlijk beter is. In het begin zet Ford zijn naam prominent op het achterpaneel, maar het leger verbiedt die reclame al snel.
Willys maakt tussen 1942 en 1945 zo'n 368.000 exemplaren van de standaard-Jeep, Ford 277.000. In 1942/43 bouwt Ford op basis van het platform nog 13.000 amfibieversies, de Ford GPA. Deze blijken echter in de praktijk minder goed bruikbaar.
Hoewel Bantam dus als eerste gegadigde uit de boot is gevallen, maakt de onderneming wel nog een kleine 2700 'jeeps' die naar Engeland en Rusland worden verscheept om daar ingezet te worden bij oorlogshandelingen. Ook produceert het bedrijf aanhangers voor het leger.
 

De plaatjes op het dashboard laten zien of het om een Willys of een Ford gaat.
 

Civiele versies
Het einde van de Tweede Wereldoorlog betekent niet het einde van de carrière van de Jeep. Integendeel. Willys-Overland deponeert in 1943 Jeep als merknaam en gaat vanaf 1945 ook civiele versies maken, de CJ-series (Civilian Jeep). De CJ2 en CJ3 zijn uiterlijk kopieën van de legerauto en herkenbaar aan de hoekige, platte spatborden. In 1955 volgt de CJ5 met veel meer rondingen in de carrosserie en bij de spatborden. De CJ6 is een versie met een langere wielbasis. Pas in 1975 komt er een opvolger: de CJ7 met een ander chassis en gewijzigde zijkant die de toepassing van deuren vergemakkelijkt. In 1986 lijkt het doek te vallen. De laatste CJ verlaat de fabriek. Jeep introduceert de Wrangler als opvolger. Elementen van de allereerste Jeep blijven behouden, tot tevredenheid van adepten. De Wrangler bestaat nog steeds en is inmiddels toe aan de vierde generatie.
In de loop der tijd verschijnen ook hele andere modellen, zoals net na de oorlog de Station Wagon en Truck. De Jeepster van eind jaren veertig is een sportieve variant. Niet alle Jeeps hebben trouwens vierwielaandrijving. In 1955 komt de DJ-serie met aandrijving op twee wielen. De Amerikaanse post bestelt een aangepaste versie met schuifdeuren die vele jaren het straatbeeld in Amerika bepaalt.
Vanaf 1963 combineert Jeep de kwaliteiten van een terreinauto met die van een luxe stationcar. Wagoneer wordt een begrip, enkele jaren voordat de Range Rover op het toneel verschijnt. 

De standaard leger-Jeep uit de oorlog.  

Een fraaie Jeep pick-up, in 2019 gefotografeerd en goed gerestaureerd. 

Een Jeep Wagoneer uit 1983, nog volop in bedrijf in 2021.
 

Brochure van de Cherokee jaargang 1980.

Folders van de Pick-up en Truck van begin jaren tachtig. 

De brochures leggen veel nadruk op de veelzijdigheid: de Jeep voor werk en vrije tijd.
 

Een brochure uit 1985 met de CJ, de Scrambler en grote Pickup.
 

In diezelfde periode kregen de Cherokee en Wagoneer een geheel nieuwe opzet.

Merknamen
In de tachtig jaar van het bestaan heeft Jeep bij verschillende eigenaren onderdak gevonden. Het oermodel is, zoals hierboven uitgelegd, door Willys-Overland ontwikkeld en verkocht. In 1953 neemt Kaiser Motors het bedrijf over. De nieuwe onderneming heet tot 1963 Willys Motors, waarna de naam verandert in Kaiser-Jeep. Ondanks de kwaliteiten van de terreinwagens blijkt de Jeep-divisie verliesgevend. American Motors denkt het beter te kunnen doen en neemt Jeep in 1970 onder zijn hoede. Binnen het concern wordt er een afzonderlijke divisie voor opgericht, AM General, de ontwikkelaar van de Humvee, de legerversie van de latere Hummer. Eind jaren zeventig krijgt Renault zeggenschap binnen AMC. In die periode ontstaat de Jeep Cherokee met zelfdragende carrosserie. De SUV (Sports Utility Vehicle) begint aan een opmars. In 1987 is er opnieuw een overname. AMC komt in handen van Chrysler dat alle modellen en merknamen schrapt, behalve Jeep. In 1998 volgt dan de fusie tussen Daimler-Benz en Chrysler, eindigend in een scheiding in 2007. Twee jaar later komt samenwerking met Fiat in beeld, wat in 2014 leidt tot het samensmelten van beide ondernemingen. Het zo ontstane concern FCA fuseert begin 2021 met de Peugeot-groep (PSA). Stellantis is nu het nieuwe thuis voor Jeep.
 

Een brochure van de Wagoneer uit 1965 van Kaiser-Jeep.

In die tijd werden er tekeningen in plaats van foto's gebruikt. 
 

In 1975 staat het beeldmerk van American Motors op de brochures.

Brochures van de Cherokee en Wagoneer (1975).
 

Vaandeldrager
In al die jaren blijft Jeep een model produceren dat zijn oorsprong vindt in de oer-Jeep, eerst de CJ, later de Wrangler. De vergelijking betreft vooral het uiterlijk en de terreinkwaliteiten. Deze Jeep is de vaandeldrager van het merk.
Hoewel de historie duidelijk is, blijft het ontstaan van de naam Jeep een vraagteken. Er doen verschillende verhalen de ronde. Er is geen bewijs wat correct is. Een veelgehoorde verklaring wijst op de omzetting van de klank van de afkorting GP (General Purpuse) in letters: zjie pie, al snel vervormd tot zjiep. Een andere is, dat de wagen als troetelnaam die van de stripfiguur Eugene the Jeep kreeg, een alleskunner. Wat in elk geval juist is: de 80e verjaardag. ■
 

De Wrangler volgde de CJ op als vaandeldrager voor gebruik op en buiten de gebaande paden.
 

De Jeep werd zo'n karakteristieke verschijning dat het model zelfs een speeltoestel in de speeltuin werd.

A. Prototypen en voorserie 70 stuks

B. Overheidsopdracht voor testserie van 1500 stuks
 

C. Vervolgopdracht voor 16.000 exemplaren

D. Massaproductie: Willys MB en Ford GPW (standaard-Jeep)

E. Afgeleid model: Ford GPA

De Jeep kent, net als andere oldtimers, liefhebbers die oude auto's bewaren, opknappen en voor het nageslacht bewaren.
Ook is de wagen inmiddels een museumstuk.
Een aantal voorbeelden:

Als Duitse tegenhangers van de Amerikaanse Jeep waren er de Kübelwagens, van onder meer DKW, Wanderer en de KdF-fabriek, de latere Volkswagen. Daarvan was ook de Schwimmwagen afgeleid. Beide gebaseerd op het onderstel van de Volkswagen Kever, dus met de luchtgekoelde motor achterin. Ze werden in veel geringere aantallen gemaakt, respectievelijk bijna 50.000 en ruim 14.000 stuks.
Na de Tweede Wereldoorlog maakte Volkswagen voor het Duitse leger de Iltis, voorafgegaan door de DKW Munga, die ook door het Nederlandse leger werd ingezet. In een competitie voor het Duitse leger werd de Munga verkozen boven de Porsche 597. 

De Amerikaanse Jeep was een goed voorbeeld voor andere fabrikanten om in de naoorlogse periode een soortgelijke auto te ontwikkelen. De meest bekende daarvan zijn de Britse Land Rover en Japanse Toyota Land Cruiser. Andere Japanse fabrikanten volgden, waardoor de terreinwagen zich ontwikkelde tot SUV.