Boeken: de affaire Ghosn Collision Course: Carlos Ghosn and the Culture Wars That Upended an Auto Empire Hans Greimel en William Sposato Broken Alliances: Inside the Rise and Fall of a Global Automotive Empire Carlos Ghosn en Philippe Riès. ●  Achtergronden van de affaire Ghosn ●  De val van een bejubelde CEO ●  Malversaties of een complot?    ●  Visies van verschillende kanten  januari 2022

Spannender dan een Netflix-serie

Het verhaal over de vlucht uit Japan van Carlos Ghosn - de gewezen topman van Renault-Nissan-Mitsubishi - en alles wat daaraan voorafging, is grondig onderzocht en boeiend beschreven in een recent uitgekomen boek. Dat geeft een inkijkje in de wereld van de mondiale auto-industrie, de krachten binnen bedrijven in verschillende culturen, een dubieus gerechtelijk systeem en de handelwijze van een gevierde CEO die zijn reputatie en leven geruïneerd zag. In welke mate is hij schuldig aan zijn eigen lot? In hoeverre is hij geslachtofferd? Zijn eigen memoires vormen een mooie aanvulling op het geschetste beeld. Aanbevolen werken - juist in combinatie met elkaar - voor iedereen die interesse heeft in de recente historie van de auto-industrie of de wereld van industriële topleiders.
 

Het zou het script van een spannende Netflix-serie kunnen zijn, met een grote kans dat critici de verhaallijn zouden afdoen als onrealistisch. Een alom geprezen topmanager vervult tegelijkertijd verschillende banen als CEO van wereldomvattende bedrijven op twee continenten. Hij is aangesteld om de ondernemingen weer financieel gezond te maken en zelfs van de ondergang te redden. Hij slaagt in zijn missie. Jarenlang staat hij aan de top, wordt geroemd om zijn prestaties, werklust en het vermogen verschillende bedrijfsculturen met elkaar te verbinden. Onverwacht wordt hij gearresteerd op verdenking van financiële malversaties. Hij belandt in een cel, wordt behandeld als een zware crimineel en komt na maandenlange eenzame opsluiting op borgtocht vrij. Hij vlucht het land uit in een kist voor geluidsapparatuur en vestigt zich in één van de drie landen waarvan hij een paspoort heeft. De bedrijven die hij tot dan toe aanvoerde, keren zich van hem af en krijgen in korte tijd nieuwe leiders. Hun omzetcijfers, winsten en aandelenkoersen komen bijna in een vrije val. De vraag is of er in strikt juridische zin sprake is van malversaties. De topman en zijn advocaten vinden natuurlijk van niet, de openbaar aanklagers zijn ervan overtuigd. Intussen wordt duidelijk dat in één van de bedrijven grote weerstand is gegroeid tegen de strategie van de alleenheersende bestuursvoorzitter. Bovendien past zijn westerse, luxe levenswijze niet binnen de oosterse cultuur van zijn medebestuurders. Een affaire is een prachtige mogelijkheid hem te wippen. Sterker nog: de vraag is in hoeverre de affaire is opgeklopt of in scène gezet, met steun van de directie van het bedrijf, onder wie de vertrouwelingen van de topman. Op de achtergrond speelt ook nog mee dat de regering van het land van één van de bedrijven grote druk uitoefent op de CEO. Hij moet zijn strategie voor nadere samenwerking doordrukken ten koste van het bedrijf in het andere land. Kortom, een spannend verhaal.

Eerst werden Renault en Nissan tot een alliantie gesmeed, later kwam daar Mitsubishi bij.   
 

Beste CEO
Het is niet het script van een Netflix-serie. Het is geen fictie. Het is niet bedacht door creatieve scenarioschrijvers. Dit is het bizarre verhaal over Carlos Ghosn, bejubeld topman van eerst Michelin, later Renault en redder van Nissan. Zonder zijn komst bestond het Japanse bedrijf mogelijk niet meer. Zijn klinische, louter op feiten gebaseerde aanpak die ondanks massaontslagen werd gewaardeerd, gold jarenlang als hét voorbeeld van een geslaagde managementstijl om bedrijven van de ondergang te redden. Ghosn werd meermalen bekroond als de beste auto-CEO ter wereld. Hij was ijdel, zelfgenoegzaam, veeleisend, overtuigd van zijn gelijk, maar ook briljant, intelligent, nam emotieloos duidelijke beslissingen en vormde een samenwerkingsverband van Renault, Nissan en Mitsubishi dat succesvol bleek te zijn. Als een van de weinigen zette hij in op elektrische auto's, lang voordat andere merken dat deden. Hij wás de Alliantie. Sinds zijn arrestatie in het najaar van 2018 gaat het daarmee aanmerkelijk minder goed. De beurswaarde van de afzonderlijke ondernemingen ging fors onderuit. Ghosn zelf legt een direct verband met zijn gedwongen vertrek, maar analisten zagen al eerder tekenen van een teruggang. Ghosn ambities waren zó grenzeloos dat ze niet reëel bleken te zijn. De kracht van zijn strategie leek te zijn afgenomen.
Afgelopen weken las ik twee boeken over de affaire. Collision Course is geschreven door twee journalisten die zich grondig hebben verdiept in de achtergronden, met veel topmensen (vaak op basis van anonimiteit) hebben gesproken en een heldere analyse neerzetten van de problematiek. Ghosn schreef zelf het boek Broken Alliances, waarin hij zijn eigen kijk op de zaak geeft.

 

Ghosn zag al heel vroeg het belang van elektrische auto's. Nissan was koploper met de Leaf.   

Cultuurverschillen
Het is een intrigerend verhaal met vele dimensies. Ghosn deed wonderen om Renault en met name Nissan en Mitsubishi een plaats te laten behouden in de mondiale autowereld. Hij was CEO van twee ondernemingen, gevestigd op verschillende continenten met verschillende tijdzones. Hij was permanent onderweg. Zijn agenda was superefficiënt ingericht. Hij was altijd kort en zakelijk, had een gigantische dossierkennis en wist ingewikkelde zaken snel te doorgronden. Het lijkt erop dat hij raad wist met de grote cultuurverschillen tussen een Frans en Japans bedrijf. In Japan werd hij gezien als de redder van Nissan. In het land van de levenslange baangaranties werd hem niet nagedragen dat hij fabrieken sloot en mensen ontsloeg. Tegelijkertijd had hij – dat beeld komt naar voren in de boeken – weinig affiniteit met niet-economische argumenten en diepgewortelde gevoelens. Hij vond dat hij veel te weinig verdiende voor wat hij deed en begreep de weerstand niet. Het lage salaris leek een obsessie te worden. Ghosn verdiende een fractie van wat zijn collega’s bij de grote Amerikaanse concerns kregen. En dan nog vonden de Japanners de verdiensten excessief en lag het salarisniveau ook in Frankrijk zeer gevoelig. Ghosn zocht alle mogelijke constructies om zijn inkomsten te verhogen, zonder dat ze nadrukkelijk in de boekhoudingen van de bedrijven zichtbaar zouden zijn. Naar eigen zeggen, met medeweten van andere bestuursleden. Legaal of niet? Dat is de vraag die onbeantwoord blijft. Daarnaast liet hij zijn bedrijven betalen voor uitgaven waarvan anderen vonden dat ze privé hadden moeten zijn. Het meest in het ooglopend en spraakmakend was het gebruiken van de zalen van het paleis van Versailles voor de verjaardag van zijn vrouw. Hij verdedigde dat door te stellen dat hij als sponsor van de renovatie contractueel recht had om van het gebouw gebruik te maken.
 

De elektrische Renault Zoe op de Auto-RAI van 2011. 

Macron
Veel belangrijker dan het salarisgedoe en de uitgaven, was de discussie over de machtsverhoudingen binnen de Alliantie en de toekomst van het samenwerkingsverband. Renault had vanaf het begin af aan meer te zeggen bij Nissan dan andersom. De bedrijven hadden aandelen in elkaar, maar de verhoudingen waren onevenwichtig. Naar verluidt zette de Franse overheid Ghosn onder druk om de Alliantie te versterken en toe te werken naar een fusie. Renault zou de bovenliggende partij zijn, wat belangrijk was voor de Franse werkgelegenheid, een gevoelig politiek onderwerp. (De Franse staat is een belangrijke aandeelhouder van Renault.) Die druk werd uitgeoefend door de minister van Economische Zaken en latere president Macron. Ghosn en hij waren niet bepaald vrienden, volgens de schrijvers van Collision Course. De CEO wilde geen politieke bemoeienis met de wijze waarop hij het bedrijf en het samenwerkingsverband leidde. Voor Nissan was een fusie onbespreekbaar. Alleen al de gedachte dat in het buitenland besluiten zouden worden genomen over een Japanse onderneming, was krenkend voor de Japanners. Het bedrijf moest kost wat het kost Japans blijven. Hoe zeker was dat met Ghosn als sterke man? Misschien was het beter hem te stoppen voor het te laat was. Zijn mogelijk dubieuze financiële transacties waren een mooie stok om de hond mee te slaan. Nissan werkte graag mee (of initieerde?) het onderzoek van de openbaar aanklagers in Japan naar de handel en wandel van de ongekroonde autokeizer. Na zijn arrestatie bleek van enige loyaliteit van de meeste van zijn voormalige rechterhanden geen sprake. Zijn naaste medewerkers legden verklaringen tegen hem af. Ghosn is ervan overtuigd dat er altijd een groep binnen Nissan is gebleven die hij 'de oude garde' noemt en die zich altijd heeft verzet tegen de samenwerking. Zij hebben gewacht tot er een kans kwam de integratie van de bedrijven te keren.
 

Versailles in het voorjaar van 2018, het jaar dat Ghosn gearresteerd zou worden.  

Renault steunde de restauratie van Versailles. Als tegenprestatie gebruikte Ghosn het paleis voor ontvangsten.
  

Juridisch systeem
In zijn eigen boek haalt Ghosn niet alleen fors uit naar zijn vroegere vertrouwelingen, maar ook naar het juridische systeem in Japan. In zijn ogen kon geen sprake zijn van een eerlijk proces. In bijna honderd procent van de gevallen volgt de rechter het oordeel van de aanklagers. Een goede juridische afweging door onafhankelijke rechters is niet aan de orde, meent hij. Misschien in theorie, maar zeker niet in de praktijk. En al helemaal niet als de beschuldigde een buitenlander is. Bovendien heeft het rechtssysteem geen haast, tenzij je schuld bekend. Ghosn vreesde voor een lang proces gevolgd door een jarenlange gevangenisstraf en vluchtte op onnavolgbare wijze het land uit. De precieze details van zijn vlucht zijn nooit duidelijk geworden. We weten dat hij per trein half Japan door reisde, een privé-vliegtuig arrangeerde dat hem naar Turkije bracht, in een kist voor een muziekinstallatie door de douane werd gesmokkeld en uiteindelijk met een vliegtuig in Libanon landde. Daar woont hij nu ook. (Hij is kind van Libanese ouders, in Brazilië geboren en had een Libanees, Braziliaans en Frans paspoort.) Er is een internationale vervolging ingesteld, maar Libanon heeft geen uitleveringsverdrag met Japan. Medeplichtigen aan de vlucht zijn inmiddels veroordeeld en zitten in de gevangenis.
Het goed geschreven boek Collision Course (met vele voetnoten ter verantwoording van de conclusies) gaat uitgebreid in op het Japanse rechtssysteem, de (machts)verhoudingen binnen Japanse bedrijven, het werk van Ghosn, de druk vanuit de Franse politiek, de klem waarin hij kwam te zitten en zijn obsessie voor een veel hogere beloning dan hem officieel ten deel viel. Hij leefde voor het werk, maar had ook trekjes van een popster. Hij hield van luxe, had op verschillende plaatsen in de wereld dure huizen, liet zich door vrijwel iedereen aanspreken met ‘Mr. Ghosn’ en was overtuigd van de superioriteit van zijn aanpak. Hem wordt verweten de opvolging niet goed geregeld te hebben – Ghosn was bij zijn arrestatie 64 – waardoor potentiële opvolgers bij de Alliantie vertrokken naar de concurrent. Zelf spreekt hij over een jarenlange uiterst loyale houding ten opzichte van Renault en Nissan. Dat illustreert hij met een verwijzing naar het afslaan van de mogelijkheden om CEO van respectievelijk General Motors en Ford te worden, banen waarbij hij véél meer kon verdienen. Ook hij heeft fouten gemaakt, moet hij zelf erkennen. De grootste was 'ja' zeggen tegen de vraag van Renault in 2018 om nog een termijn bij te tekenen. Hij zou het jaar niet meer volmaken...
 

Er is een officiële website van Ghosn, waarop meer te lezen is. 

Vragen
De werkelijkheid en waarheid hebben vele dimensies, is de conclusie naar het lezen van beide boeken. In veel spelers in dit huiveringwekkende verhaal huist een good guy en een bad guy. Je vraagt je wel af hoe het mogelijk is dat een intelligent man niet door heeft gehad dat de Japanners nooit een fusie zouden tolereren. Dat zijn gedrag aanleiding zou kunnen zijn om zijn positie te laten wankelen. Dat keizerlijk gedrag oppositie uitlokt. Dat het organiseren van onnavolgbare transacties leidt tot verdachtmakingen die moeilijk te weerleggen zijn. Dat onfeilbaarheid niet bestaat. Tegelijkertijd vraag je je af hoe het Renault, Nissan en Mitsubishi zou zijn vergaan zonder Ghosn. Wat hij heeft bereikt, verdient meer dan respect. Ga er maar eens aanstaan. Alleen al de jetlags waar hij voortdurend last van had, vormden een aanslag op zijn gezondheid. Hoog geklommen, maar ook diep gevallen. Niet alleen in Japan, maar ook in Frankrijk zijn later onderzoekingen gedaan naar financiële transacties. In Amerika heeft hij een gerechtelijke procedure afgekocht, wat de verdachtmakingen versterkt. Waar rook is, moet vuur zijn.
Op veel vragen krijg je geen antwoord. Misschien ooit nog eens, als er nog meer bekend wordt. Wat dat betreft is het verhaal vergelijkbaar met een Netflix-serie met een open eind. Het is nu trouwens wachten op een productiebedrijf dat van het verhaal een film of serie gaat maken. Je hoeft niets te romantiseren. Het is allemaal waar gebeurd. ■