Vallende sterren stralen niet

De volkswijsheid zegt dat je bij een vallende ster een wens mag doen. Bij het voortijdige terugtreden van Jürgen Schrempp als bestuursvoorzitter van DaimlerChrysler hebben zijn critici de wens gedaan dat het concern weer gezond zou worden om de magische klank van het merk Mercedes-Benz weer inhoud te kunnen geven. Want die is, stellen zij, de afgelopen tien jaar verloren gegaan. Sommigen zeggen het stelliger: naar de knoppen geholpen.

Voor de Duitse publicist en activist Jürgen Grässlin (1957) uit Freiburg straalt de ster van Mercedes-Benz heel wat minder dan voor de gemiddelde klant of liefhebber van de historie van het merk. Al jaren richt hij zijn kritische pijlen op het concern. In het bijzonder voormalig bestuursvoorzitter Jürgen E. Schrempp moet het ontgelden, maar ook Hilmar Kopper als voorzitter van de Raad van Toezicht kan op weinig sympathie rekenen. Evenmin hoeft de huidige Daimlerbaas Dieter Zetsche veel positiefs te verwachten.
In zijn boek Abgewirtschaftet?! - een geactualiseerde versie van zijn eerdere werk Das Daimler Desaster - fileert hij de bedrijfstop en ondernemingscultuur. Keer op keer heeft het management foute beslissingen genomen. Bovendien waren er illegale praktijken die wel bekend móeten zijn geweest bij de bedrijfsleiding. Met een in azijn gedoopte pen voert hij pagina na pagina argumenten aan voor zijn stelling dat Schrempp de grootste ramp is geweest voor de onderneming die voortbouwt op de successen van Gottlieb Daimler en Karl Benz. Tevens verwijt hij de voorzitter van de Raad van Toezicht dat hij de eerste man te lang de hand boven het hoofd heeft gehouden. Grässlin behoort tot de kring van uiterst kritische aandeelhouders. Aan zijn optredens bij aandeelhoudersvergaderingen beleeft de leiding van het bedrijf weinig plezier. Met zijn boeken als onderdeel van het actievoeren wil hij de publieke opinie beïnvloeden en het bedrijfsbeleid bijsturen. Grässlin speelt het hard. Zijn tegenstander doet er niet voor onder. Het machtige Duitse concern, met persoonlijke banden in de richting van politiek en bankwezen, en de auteur voeren felle juridische oorlogen. Er lopen nog verschillende gerechtelijke procedures. Over en weer zijn er beschuldigingen over ongerechtigheden, fraude, laster en smaad. Grässlin vindt daarbij dat Justitie in Stuttgart, waar DaimlerChrysler zetelt, bepaald geen objectieve houding aanneemt. 

Te vroeg
Abgewirtschaftet?! verscheen begin mei 2007. Eigenlijk een paar weken te vroeg. De jongste ontwikkeling in de historie van het concern kon net niet meer worden meegenomen. De inkt was nauwelijks droog toen Dieter Zetsche bekend maakte dat de Chryslerdivisie zal worden verkocht. Het door Schrempp bejubelde ‘huwelijk in de hemel’ van 1998 is op een mislukking uitgelopen. Zijn initiatieven om te komen tot een Welt AG, een bedrijf dat de nummer één in de wereld zou worden, zijn stuk voor stuk achterhaald.
Hoewel de publicist uitsluitend negatieve aspecten naar voren brengt, zijn veel feiten zijn sterkste supporters. De Duits-Amerikaanse fusie is inderdaad een fiasco gebleken: omzet en winst zijn ver achtergebleven bij de prognoses. Het prestigieuze paradepaard Maybach is op zijn minst ziek. De uitbouw van Smart tot volwaardig alternatief merk is mislukt: de Roadster en Forfour zijn na korte tijd uit productie genomen. De strategische alliantie met Mitsubishi bleek een misvatting en de indirecte banden met Hyundai zijn al lang verbroken. De aandelenkoers is al snel na de fusie in een duikvlucht geraakt. Het kwaliteitsimago van Mercedes-Benz heeft forse deuken opgelopen na grote problemen met onder meer de E-klasse. Bij elkaar zijn miljarden euro’s verdampt, opgegaan aan mislukte plannen. De managers zelf zijn er overigens financieel niet veel slechter van geworden, sneert Grässlin, terwijl duizenden werknemers hun baan moesten verruilen voor de status van werkloze. Alle onderwerpen illustreert de auteur met eerdere uitspraken van Schrempp in de media of bij aandeelhoudersvergaderingen. De kloof tussen opgeklopte verwachtingen en de uiteindelijke resultaten is groot. Heel groot.

Ongeoorloofd
In zijn kritische onderzoek naar de handel en wandel van het bedrijf, stuitte Grässlin ook op ongeoorloofd gedrag. Geheel in strijd met het beleden bedrijfsbeleid werden nieuwe Mercedessen via een omweg grijs op de markt gebracht, buiten de officiële verkoopkanalen om. Deze systematische activiteit moest verbloemen dat het bedrijf er minder rooskleurig voorstond dan Schrempp zijn aandeelhouders voorhield. Door toedoen van het concern hebben twee handelaren enkele jaren onschuldig in de gevangenis gezeten, oordeelt Grässlin. De vrijlating van de twee in hoger beroep lijkt zijn gelijk te onderstrepen. Hun leefomstandigheden in de cel waren erbarmelijk, vindt de auteur, daarmee ook de Duitse autoriteiten aanklagend. 
Scherpe kritiek heeft hij ook op de betrokkenheid van DaimlerChrysler bij de bewapeningsindustrie en bij internationale transacties die het daglicht niet kunnen verdragen. Zijn nieuwste boycotactie gaat hierover: koop geen Mercedes! Honend wijst Grässlin verder naar de hulpactie van DaimlerChrysler na de tsunami van enkele jaren geleden. De niet onaanzienlijke financiële hulp wordt afgedaan als een grijpstuiver, afgezet tegen de winsten uit de defensietakken van het concern.

Bestseller
In Duitsland is het boek een bestseller. Onderzoeken naar bedrijven in moeilijkheden en de bijdrage van topmannen aan die problemen zijn leuk leesvoer. In Nederland lazen velen de kritische geschriften over Philips van Marcel Metze en het informatieve boek van Jeroen Smit over de val van Aholds Cees van der Hoeven. Toch is er een belangrijk verschil. Metze en Smit gaan uit van een journalistieke benadering en laten vooral de feiten spreken. Grässlin gebruikt geselecteerde feiten om zijn actie kracht bij te zetten. Daarmee zijn die feiten niet minder waar. De conclusie is gerechtvaardigd dat de ster van Mercedes (Daimler) de afgelopen jaren een niet-stralende, vallende ster was. Dat ze bij Daimler het bloed van Grässlin wel kunnen drinken, is na het lezen van Abgewirtschaftet?! niet verwonderlijk. ■