Toekomst van Detroit Rasende Ruinen, wie Detroit sich neu erfindet - Katja Kullman ●  Verslag van een kennismaking met de stad ●  Beschrijving van Detroit van nu ●  Nieuwe initiatieven om leefbaarheid te vergroten ●  Creatieven als hart van een beweging januari 2013

Detroit onder de oppervlakte

Beelden en beschrijvingen van de Amerikaanse stad Detroit zijn altijd negatief. Logisch: de stad is een opeenstapeling van maatschappelijke, economische en culturele problemen. De Duitse schrijfster Katja Kullmann wil zich echter een eigen beeld vormen en te weten komen wat er zich onder de oppervlakte afspeelt. Ze verblijft er een maand en spreekt met velen, met name over de toekomst van de stad. Haar ervaringen heeft ze samengevat in een uiterst lezenswaardig boek.

Zou het ooit nog goed komen met deze stad? Met die vraag verlieten we Detroit in 2010 na een bezoek van enkele dagen, aan het slot van een vakantiereis. (►zie reisverlag). Ooit rijk en bloeiend, nu naargeestig, crimineel en verloederd. Het was eigenlijk geen vraag, want we gaven tegelijkertijd het antwoord: nee. Het komt nooit meer goed met deze stad. Een werkloosheidspercentage van 50% onder de zwarte bevolking (85% van de inwoners); de hoogste criminaliteit binnen Amerika, een analfabetisme van 30%, een schuld die net zo groot is als die van heel Griekenland, 60.000 leegstaande woningen, verlaten wijken en getto’s: hoe krijg je een ontspoorde samenleving als deze ooit weer op de rails? En toch wonen er 700.000 mensen die op een of andere wijze wat van hun leven moeten maken. Die geen kans hebben een toekomst elders op te bouwen. Die niet net als de vakantiegangers na een week de stad de stad laten op weg naar een welvarender omgeving.
 

Projectontwikkelaars willen Detroit een nieuwe toekomst geven door jonge mensen aan te trekken.

Lichtpuntjes
In de boekenkast staan inmiddels verschillende boeken met als onderwerp Detroit. Het bezoek heeft indruk gemaakt en galmt nog steeds na. Hoe kon het zover komen? Hoe is het te leven in een dergelijke stad? Hoe kan de toekomst er uitzien? Want naast alle ellende ontmoetten ook wij mensen die hoop putten uit de kleine lichtpuntjes die her en der te ontwaren zijn. Er komt weer iets aan bedrijvigheid. Idealisten met een goed salaris zijn bereid in de buurt van het centrum te gaan wonen om het zo weer leefbaarder te maken. Bovendien heeft de stad nog enkele prachtige restanten van het rijke verleden weten te behouden, zoals het schitterende kunstmuseum.
 

Niet ver van het centrum probeert een nieuwe middenklasse zich thuis te voelen in Detroit. 

No go area
Voor de meeste Amerikanen is Detroit echter een no go area, zoals de slechtste wijken van de Bijlmer dat voor Nederlanders zijn, alleen dan honderd keer erger. Als je met Amerikanen spreekt over je bezoek, vragen ze zich af wat je er in hemelsnaam zocht. Kon je voor een vakantie in Amerika geen betere bestemming vinden? De interesse in de wortels van de mondiale automobielindustrie is voor hen een afdoende, maar niettemin nauwelijks te bevatten antwoord. Wie over Detroit leest in kranten en tijdschriften, ontmoet steeds hetzelfde beeld. De youtube-filmpjes zijn de wereld rond gegaan. De stad is de Derde Wereld binnen de Verenigde Staten. Een toonbeeld van hopeloosheid zonder uitzicht op verbetering, bevolkt met mensen die dezelfde nationaliteit hebben, maar verder in sociaal-economisch en maatschappelijk opzicht van een andere wereld zijn dan de burgers elders in Amerika.
 

Braakliggende terreinen midden in de stad. Ze zullen nooit meer als woongebied ontwikkeld worden.

Beweging
Volgens de optimisten is de toekomst van de stad gelegen in een nieuwe beweging die een opwaartse druk zal bewerkstelligen. Detroit moet de broedplaats worden van creativiteit, waar jonge mensen zich thuis gaan voelen. Stedenbouwdeskundigen zien hierin de eerste stap naar verdere ontwikkeling. Onderdeel van de nieuwe samenleving is het relativeren van het marktdenken, van de consumentenmaatschappij. Andere waarden overheersen. Cultuur als motor van de nieuwe stad. De nieuwe generatie bewoners en werkers hebben afscheid genomen van het superindividualisme en vinden gemeenschapszin weer belangrijk. Er is letterlijk ruimte genoeg in de stad om de nieuwe creatieven aan te trekken en bij elkaar te zetten om zo de dynamiek van verbetering te bevorderen. Zij kunnen nieuwe producten ontwikkelen die economisch van belang zijn om het maatschappelijk leven weer op orde te krijgen.

Ooit was Detroit toevluchtsoord voor vele buitenlanders die er een goede boterham verdienden.

Tegenpolen
Met als achtergrond de tegenstellingen tussen de maatschappelijke tegenpolen in haar eigen hoofdstad Berlijn – de projectontwikkelaars versus de maatschappijcritici – en de vraag of de stad wat kan leren van de ervaringen in Detroit, reist schrijfster/journaliste Katja Kullmann af naar Amerika. Haar boek is een journalistiek verslag van haar voorbereidingen, het verblijf van een maand, haar bevindingen, ontmoetingen en gedachten.
Bij het lezen van haar beschrijvingen komen onze eigen herinneringen boven. Een stad die overdag op straat vrijwel dood is. Er is geen mens te bekennen, want je hebt er niets te zoeken. “Het enige dat beweegt op de kade langs het water zijn enkele plastic tassen die worden weggeblazen door de wind”. Ze vertelt over prestigeprojecten als de People Mover, een tram hoog boven de stad die een rondje maakt door het centrum maar waar vrijwel niemand gebruik van maakt. Ze beschrijft de verlaten wijken, de niet meer gebruikte huizen en kantoren, de gebieden waar je maar beter niet kunt komen. Tegelijkertijd ervaart ze ook in de contacten met mensen dat de onveiligheid van de stad wordt overtrokken. Het is niet zo dat je ieder moment van de dag voor je leven moet vrezen. Gewone mensen in Detroit zijn net als overal ter wereld aardige mensen.
 

De People Mover, een prestigieus project dat weinig opbracht voor de stad.

Slaapkamer
Een prachtige sfeertekening is een ontmoeting met iemand die ergens voor een gebouw op straat muziek staat te maken. Een creatieve geest. Een aardige vent. Ze raken in gesprek. Op enig moment vraagt Kullmann waar de man in de stad woont. “Zonder dat ik antwoord kreeg, kon ik uit zijn gezichtsuitdrukking opmaken dat we op dit moment in zijn slaapkamer stonden”, beschrijft ze.
Nadrukkelijk wil ze dieper graven dan het oppervlakkige beeld van ellende dat iedereen kent. Ze ontmoet bevlogen mensen. In haar speurtocht naar het andere Detroit komt ze in aanraking met het initiatief om voor kanslozen letterlijk een huis op te knappen en in te richten met de spullen waarop de rijken in de steden buiten de stad na een paar jaar zijn uitgekeken. De organisatie drijft op de krachten van vrijwilligers en donaties van bedrijven. Zo ontstaan meer alternatieve economieën buiten de gevestigde orde om, waarbij wederzijdse hulp het ruilmiddel is in plaats van geld. Er is een alternatieve groentemarkt met alleen maar producten die verbouwd worden op de braakliggende stukken grond in de voormalige woonwijken. Hier kunnen de kansarmen groenten vinden die zo noodzakelijk zijn voor hun gezondheid en die ze op een andere manier niet kunnen krijgen, eenvoudigweg omdat er geen supermarkten meer zijn. De markt is een grandioos succes.
 

Detroit heeft ook een historie als broedplaats voor jong talent, getuige de Motown-muziek.

Rampgebieden
Een jonge onderneemster van 22 jaar, opgeleid als industrieel ontwerpster, heeft een zaak opgezet om haar idee te realiseren: jassen die tegelijkertijd slaapzak zijn. Ze zijn onder meer bedoeld voor hulpverlening in rampgebieden. Met de inkomsten kan ze haar activiteiten verder uitbreiden: mensen aan het werk zetten en ze een basisbestaan aanbieden. Niet het maximeren van de winst is de primaire doelstelling, maar verbetering van de levensomstandigheden in de stad. Ze wil haar opleiding inzetten voor wat nuttigers dan het tekenen van de vijfduizendste deurknop voor de bestaande industrieën.
 

Berlijn kent ook wijken waar kunstenaars leven, afgezonderd van de rest van de stad.

Berlijn
Kan Berlijn wat leren van Detroit, is de centrale vraag. Kullmann beantwoordt die positief: laat de gevestigde maatschappelijke orde en de creatieven uit hun eigen werelden komen om gemeenschappelijk te bouwen aan de samenleving van de toekomst, om het afglijden te voorkomen dat in Detroit zo pijnlijk zichtbaar en voelbaar is. Rasende Ruinen is een dun boekje met een tot nadenken stemmende boodschap. Wie door Detroit heeft rondgelopen en zich verdiept heeft in de historie van de stad, weet hoe een welvarende samenleving kan eindigen in de goot. Je hoeft geen fanatieke aanhanger van de Occupy-beweging te zijn om te beseffen dat evenwichtigheid voor een samenleving van levensbelang is. ■