Mazda-museum en -fabriek

Hiroshima (J)

 

●  Geschiedenis van Mazda
●  Fabrieksmuseum  
●  Kennismaking met de productie
●  Veel aandacht voor Wankelmotor
●  Achtergronden van Hiroshima


april 2016

  


Zoom zoom door historie en fabriek 
 

Mazda's slagzin 'zoom zoom' duidt op actie en snelheid. De verantwoordelijken voor het museum- annex fabrieksbezoek hebben zich het begrip helemaal eigen gemaakt. Gasten worden uitgenodigd met zevenmijlslaarzen door verleden, heden en toekomst te wandelen. Verslag van een anderhalf uur durende nadere kennismaking, in een stad met een meer dan bewogen historie.
 

 

Bij sommige plaatsnamen denk je meteen aan auto’s: Detroit, Wolfsburg, Turijn of Maranello, om er maar eens een paar te noemen. Bij Hiroshima is er een heel andere associatie. Deze stad zal altijd verbonden blijven met die ene gebeurtenis op 6 augustus 1945 om kwart over acht in de ochtend. Om het oorlogszuchtige Japan op de knieën te krijgen, zetten de Amerikanen hun nieuwste vinding in, de atoombom. Zonder aankondiging vooraf werpt de B-29 bommenwerper Enola Gay de bom boven de stad af. Een alles verzengende hitte en verwoestende drukgolf maakt in een wijde omgeving een einde aan het bestaan. Binnen een straal van twee kilometer krijgt het begrip hel op aarde een onvoorstelbare invulling. Een kleine 80.000 mensen vinden direct de dood; eenzelfde aantal raakt gewond. Het aantal doden stijgt in de dagen, maanden en jaren erna. De radioactieve straling tast het menselijk lichaam aan. Sommigen lijden decennia lang onder ondraaglijke pijnen. Hiroshima is samen met Nagasaki, dat drie dagen later werd gebombardeerd met een nog zwaardere bom, het symbool geworden van de verschrikkingen die het atoomwapen teweeg kan brengen. Musea en monumenten in beide steden brengen de onwerkelijke realiteit op indrukwekkende wijze naar voren. Waarom heeft de mensheid dit wapen ontwikkeld? Hoe kan worden voorkomen dat het nogmaals wordt ingezet?
 

Dit gebouw bleef bij het bombardement gedeeltelijk overeind en geldt nu als monument.

Monument voor alle slachtoffers (links) en voor een meisje dat tien jaar na de bom op 12-jarige leeftijd overleed aan leukemie.

In een groot gebied werd alles verwoest, toont de kaart in het atoombommuseum van Hiroshima.


Herdenkingsplaatsen
Je kunt Hiroshima niet bezoeken zonder naar het park met de herdenkingsplaatsen te gaan. Het is een toeristische bestemming, maar eentje waar je niet voor je vermaak naar toe gaat. Een paar dagen na ons bezoek staat de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Kerry bij het monument voor de doden en bij de vlam die pas wordt gedoofd als alle kernwapens de wereld uit zijn. Hij wil niet achterom kijken, maar naar voren, zegt hij. In het atoombommuseum geeft een wereldkaart aan hoeveel kernwapens er nog steeds zijn en wat hun omvang is. Bij de kracht van de huidige bommen vallen die uit 1945 in het niet. Hiroshima en de atoombom. Ze zullen altijd in één adem genoemd blijven worden. Het verleden is nog altijd nadrukkelijk aanwezig in de stad. Op doordeweekse dagen lopen Japanners die naar het werk gaan even langs het monument, staan er stil, maken een buiging en gaan weer verder. De geschiedenis van de stad kent een duidelijke scheidslijn: de periode voor en na die zesde augustus. Natuurlijk gaat het leven door, zeventig jaar na dato. Maar het litteken zal altijd blijven.
 

De monumenten zijn ondergebracht in een prachtig verzorgd park.

Autofabrikant
Je zou bijna vergeten dat Hiroshima sinds jaar en dag ook een industriestad is en de thuisbasis van een autofabrikant: Mazda. Voor de regio is de onderneming van grote betekenis voor werkgelegenheid en economie. Er is zelfs een koppeling met die zesde augustus. Er was een feest gepland. Oprichter Jujiro Matsuda zou die dag zijn zeventigste verjaardag vieren. Het liep anders. Opmerkelijk genoeg bleef de fabriek goeddeels gespaard. Ondanks het grote verlies aan personeelsleden lukte het Mazda om het bedrijf binnen vier maanden weer op poten te krijgen. De onderneming heeft er dan een kwart eeuw opzitten. In januari 1920 richt Matsuda de Toyo Cork Kogyo Company Ltd op, gericht op het maken van kurkproducten. Door de Eerste Wereldoorlog is de export vanuit Europa stil komen te liggen. Als die na de oorlog weer op gang komt, legt de onderneming zich toe op industriële producten, waaronder machines. In 1927 verdwijnt de 'Cork' uit de bedrijfsnaam. Hoewel de auto's al veel langer de naam droegen, is Mazda (genoemd naar de god van het licht en de wijsheid) pas sinds 1984 de officiële bedrijfsnaam.
 

Voor én na de Tweede Wereldoorlog bracht Toyo Kogyo deze bedrijfswagens op de markt.

Deze T2000-driewieler werd in 1971 nog geproduceerd.

Drie wielen
In 1931 wordt het eerste motorvoertuig geïntroduceerd, een bedrijfswagen met drie wielen. De driewielers blijven nog heel lang in productie, met een onderbreking tijdens de oorlogsjaren. Mazda legt zich dan toe op het maken van geweren.
De eerste personenauto verschijnt in 1960. Het is een kleine tweezits coupé, de R360. Het getal heeft betrekking op de cilinderinhoud. De luchtgekoelde motor heeft twee cilinders. De Japanse overheid stimuleert de ontwikkeling van dergelijke kleine auto’s. Bezitters genieten belastingvoordelen en hebben meer parkeerrechten. Snel daarna verschijnt de Carol met zijn naar binnen hellende achterruit. Het is een regelrechte hit. Mazda wordt er in Japan marktleider mee. In 1964 volgt een (kleine) middenklasser, de Familia. Daarvan komt eerst de stationcar op de markt, gevolgd door de sedan en coupé. Twee jaar later presenteert Mazda de middenklasser 1500, ontworpen door de Italiaanse stilist Bertone. De export naar Europa gaat in 1967 van start, onder meer naar Nederland.
 

De eerste personenwagen van Mazda, een tweepersoons coupé. Het is dan 1960.

Beide modellen hadden de motor achterin.

De Carol was een regelrechte hit in Japan. Aanvankelijk had het wagentje een motor van 360cc. Dat werd later 600cc.

De miljoenste Mazda werd aangekleed met gordijntjes voor de teruglopende achterruit.

Mazda Familia uit 1964 met een motor van 800cc.

De Familia was de eerste wat grotere Mazda.

Wankelmotor
Intussen heeft Mazda in 1961 een overeenkomst gesloten met NSU om de rotatiemotor (Wankelmotor, genoemd naar zijn bedenker Felix Wankel) verder te ontwikkelen en te gebruiken. De eerste auto met die nieuwe krachtbron is een luxe sportcoupé, de 110S Cosmo. Het is een dure auto en in bijna zes jaar tijd maakt Mazda er slechts iets meer dan 1500. Jarenlang houdt Mazda sportwagens met zo’n krachtbron in het programma. Daarmee verwerft het bedrijf een unieke positie in de autowereld. Andere fabrikanten die een licentie hadden gekocht, zijn dan al lang afgehaakt.
De geschiedenis van Mazda kent vele hoogte- en dieptepunten. In de jaren zeventig - inmiddels leidt de volgende generatie Matsuda het bedrijf - gaat het bijna mis. Forse steun is nodig om de onderneming overeind te houden. Het experimenteren met de Wankelmotor leidt tot de beroemde eerste RX-7, maar de traditionele 323 zorgt voor omzet en winst. In 1979 worden nauwe banden aangeknoopt met Ford. Eind jaren tachtig is het Amerikaanse concern zelfs de belangrijkste aandeelhouder. De intensieve en vruchtbare samenwerking duurt tot 2010. Ford is dan zelf in de problemen gekomen, verkoopt een aantal eerder aangekochte merken en vermindert het belang in Mazda. Dat bedrijf kan dan inmiddels weer stevig op eigen benen staan. De in 1989 geïntroduceerde MX-5 is een regelrechte kaskraker.
 

De 110S Cosmo, de eerste Mazda met Wankelmotor. Er werden er niet meer dan 1519 van gemaakt.

De elementen van deze alternatieve verbrandingsmotor met zijn roterende zuiger.

Mazda produceerde de rotatiekrachtbron vele decennia en ontwikkelde verschillende typen.

Een Mazda RX-7 met Wankelmotor.

Stationshal
De betekenis van de autofabrikant voor Hiroshima is meteen duidelijk als je per trein in de stad arriveert. In de stationshal staat een Mazda Roadster, bij ons beter bekend als MX-5.
Vanaf het hoofdstation vertrek ik met de San-yo Line van Japan Rail naar Mukainada. Het is een reisje van zes minuten. De bestemming is Mazda’s hoofdkantoor. Het bedrijf heeft op het fabrieksterrein een bescheiden museum dat alleen op afspraak en onder begeleiding te bezoeken is. Vertrekpunt is dat hoofdkantoor. Al maanden geleden is de afspraak voor 5 april vastgelegd. Op de website geeft Mazda het advies aan de zuidkant van het station uit te stappen. Dan is het nog een kleine vijf minuten lopen.
 

In de stationshal van Hiroshima staat een Mazda. De fabriek is belangrijk voor de stad.

Met de trein naar het weinig tot de verbeelding sprekend station Mukainada.

Apotheek
Het kan niet misgaan, zou je zo denken. Op het stationspleintje ontbreekt echter iedere leesbare aanduiding. Welke kant moet ik op? Op een muur staat ergens ‘zoom zoom’ in westers schrift, de slagzin van het merk. Even verderop staan die twee woorden op een pand aan de linkerkant van de straat. Op de ruit hangt een briefje. Nee, dit is niet het Mazda-museum, dit is een apotheek! Daaronder het advies over te steken en onder de weg door te gaan. Of het briefje er uit Japanse hulpvaardigheid hangt of dat men het zat is allerlei bezoekers de weg te wijzen, is niet duidelijk. Maar het advies is waardevol. Al snel komt het moderne hoofdkantoor in beeld, tegenover het Mazda-ziekenhuis.
 

De aanduiding zoom-zoom leidt dit keer niet naar Mazda maar naar een apotheek.

Dienstverlening of ergernis? De aanwijzing helpt wel en leidt naar het hoofdkantoor.

Het moderne hoofdkantoor van Mazda.

Beleefdheidsuitingen
Bij binnenkomst maken drie dames bij de receptie een diepe buiging. Het gaat zo gelijktijdig dat synchroonzwemmers er jaloers op zouden zijn. Het ritueel hoort bij de Japanse beleefdheidsuitingen. Als blijkt dat ik op de lijst sta en dus welkom ben, krijg ik kort uitleg. Het is niet toegestaan foto’s op het terrein en in de fabriek te maken. Om de ontvangst te veraangenamen, geeft Mazda 100 yen (zo'n tachtig eurocent) korting op de koffie van de Tully-cafetaria in de hoek van de ontvangsthal. Die koffie is heerlijk trouwens. In afwachting van de bus kunnen gasten wat rondkijken in de showroom. De modellen zijn bekend, maar hebben deels andere namen. De 2 heet hier Demio, de 3 Axela en de 6 Atenza.
 

De modellen in de showroom zijn allemaal in dezelfde kleur rood gespoten.

De CX-5 en CX-3 zoals wij ze ook kennen in Europa. 

De Atenza heet bij ons gewoon Mazda 6.

De auto is de 10-miljoenste uit de Hofu-fariek. 

Onverstaanbaarheid
Als om even over tienen de bus vertrekt, blijken er vooral Amerikaanse gasten te zijn. Een jong echtpaar, de man met een Japans uiterlijk, komt volgens de lijst ook uit de Verenigde Staten. We raken in gesprek als hij me in het Nederlands aanspreekt. Ze hebben twee jaar in Leiden gewoond en vinden het leuk weer even Nederlands te kunnen spreken. Dat gaat ze fantastisch af. Wat een contrast met de uitleg die de Mazda-gastvrouw onderweg geeft! Haar soort Engels staat borg voor onverstaanbaarheid. Niettemin weet ze over te brengen dat een opzienbarend onderdeel van het immense fabrieksterrein een brug van 500 meter is. Het is de langste op het grondgebied van een particuliere onderneming. Ze wijst verder op de geringe afstand tussen fabrieken en woonhuizen. Om geluidsoverlast voor de buurt te verminderen, hebben de persfabrieken dikke muren en geen ramen.
 

Nieuwe auto's worden opgeslagen in parkeergarages.

Parkeergarages
We rijden langs de havens van het complex. Die vormen een onmisbare logistieke schakel voor het transport van de auto's. Voor de binnenlandse markt gaan er 400 tot 600 auto's op een boot. Voor bestemmingen in de rest van de wereld tussen de 4000 en 6000. In afwachting van verder vervoer staan de geproduceerde auto’s tijdelijk in parkeergarages.
Mazda’s vestiging in Hiroshima is de belangrijkste, maar men bouwt en assembleert ook auto’s op elf andere plaatsen in de wereld. Er staan mondiaal 44.000 mensen op de loonlijst. De jaarproductie is 1,4 miljoen auto’s, waarvan er zo’n 400.000 hier in Hiroshima worden gemaakt. Dat zijn er 2200 per dag. Er is veel samenwerking met toeleveranciers. Zeventig procent van de onderdelen koopt Mazda bij ze in. Bijzonderheden en getallen doen het altijd goed bij rondleidingen. En dus meldt de gids met trots dat het fabriekscomplex een eigen brandweer heeft met twee kazernes en 51 medewerkers.
 

Het fabriekscomplex met de havens en lange brug (foto: Mazda). 

Golfplaat
Tijdens de busrit betrap ik me erop het complex te vergelijken met fabrieken in Europa. Het lijkt allemaal wat rommeliger, wat minder verzorgd. Een aanzienlijk deel van de gebouwen bestaat uit golfplaat. Ooit neergezet en nooit vervangen of bijgewerkt. Het past wel bij het beeld dat de oudere wijken in Japanse steden uitstralen. Bij de Duitse automerken ziet zo’n fabrieksterrein er toch heel anders uit. Wat overigens niets wil zeggen over de werkzaamheden en kwaliteit daarvan achter die golfplaten.
Op een parkeerterrein staan auto’s van andere merken. Een bordje met westerse letters maakt duidelijk dat dit een testafdeling is. Hier worden de eigen producten vergeleken met die van de concurrentie. Er rijdt ook een gecamoufleerde SUV. (Vermoedelijk is het de CX-4 geweest die enkele weken na het bezoek is gepresenteerd.)
 

Entree en de ontvangsthal van het museum, met oude succesmodellen als Capella, elders als 626 verkocht.

De Familia stond bij ons als Mazda 323 in de showroom.

Reclame
Bij het museum mogen de fototoestellen weer uit jas of tas. De presentatie begint met een tien minuten durende film, startend met de historie van Mazda en langzaam overgaand in een promotiefilm over de huidige modellen en de ontwikkelingen voor de toekomst. Een mooi staaltje PR, subtiel genoeg om niet als reclame gezien te worden, terwijl het dat wel is. De film legt veel nadruk op de aandacht die Mazda momenteel schenkt aan vormgeving. Nadrukkelijk wil het merk zich onderscheiden van de landgenoten. Dat illustreren ze grappig aan de hand van een detail. Mazda gebruikt veel meer modelleerklei dan de ontwerpafdelingen van andere merken. Er komen bij de directie heel wat presentaties langs voordat ‘ja’ wordt gezegd tegen een ontwerp.
 

Ook in de museumhal veel aandacht voor de Roadster.

De gids geeft uitleg over de historie van het merk aan de hand van de geschiedeniswand.

In het foldertje van het museum is de geschiedenis in grote lijnen terug te lezen.

Geschiedeniswand
Na de videobeelden komt de historie driedimensionaal aan bod. De gids leidt de gasten met zevenmijlslaarzen door de jaren heen. Ze begint bij een geschiedeniswand met de belangrijkste mijlpalen en komt dan bij de pakweg twintig auto’s die de ontwikkeling tonen, van de vooroorlogse driewielers tot de massaproducten van nu. Gekozen is voor een grote diversiteit: personenwagens, bestelwagens, coupés en zelfs een zeldzame cabrioletversie van de Familia (bij ons bekend als 323). De B360 is een klein pick-upje, ook weer met een motortje van 360 cc om fiscaal aantrekkelijk te zijn. Verder staan er modellen die Mazda in het thuisland onder een andere naam verkocht via een afzonderlijke dealerorganisatie (zoals Autozam, Eunos en Efini). Merkwaardigerwijs ontbreekt de 1500, de eerste Mazda die naar Europa kwam. De museumcollectie is niet groot, maar is mooi gepresenteerd en geeft een aardig beeld. Relatief veel aandacht gaat uit naar de Wankelmotor. Op enig moment maakte Mazda van veel modellen twee versies, één met een traditionele krachtbron en één met het rotatie-alternatief. In de jaren zeventig was de helft (!)van de in Amerika verkochte Mazda's voorzien van een draaizuigerlmotor.
 

Dit pick-upje had een motortje met een inhoud van 360cc.

Links de B360 uit 1967, rechts de Bongo van een jaar later.

Het Bongo-personenbusje is in Europa nooit verkocht.

Mazda maakte in die tijd van bijna elk model een versie met een gewone en met een Wankelmotor.

De RX-3 (1971) en Luce (1969), allebei met een Wankelmotor.

Ook de Cosmo (bij ons RX-5) uit 1975 heeft een Wankelmotor.

De Eunus Cosmo (1992) is de eerste in serie gemaakte auto ter wereld met een Wankelmotor met drie rotors. 

Zeer uiteenlopende modellen naast elkaar in het museum.

Wereldwijd een hit: de Mazda MX-5, in Amerika verkocht als Miata.

Autozam en Efini waren net als Eunos afzonderlijke distributiekanalen van Mazda in Japan.

Er staan niet alleen de alledaagse modellen in het museum.

Een heel bijzondere Mazda: een Familia (323) met open kap.

Een Mazda-foto van de Familia cabriolet (een andere uitvoering).
 

De AZ-1 heeft vleugeldeuren. 

Moderne tijd
Naadloos gaat het verleden over in een presentatie over het maken van auto’s in de moderne tijd. Wat komt er allemaal bij kijken? Hoe gaat het ontwerpproces in zijn werk? Wat moet er gedaan worden op het gebied van duurzaamheid en veiligheid? Welke nieuwe materialen zijn voorhanden? Als voorbeeld is de Mazda CX-5 gebruikt. Er staan kleimodellen van de buitenkant in schaal 1 op 5 en van het interieurontwerp op ware grootte. Onderdeel van het ontwikkelprogramma zijn de botsproeven en de afstelling van het onderstel.
Na het groene licht gaat de auto dan in productie. Aan de hand van de praktijk wordt getoond hoe in een aantal stappen uit een stuk plaatstaal onderdelen ontstaan. Een video laat zien hoe de ruwbouw in de fabriek plaatsvindt. Daaronder staat het resultaat van het werk van de robots. Hetzelfde geldt voor het lakproces. Jammer genoeg is er weinig tijd om alle informatie te lezen. Daarmee doet Mazda zichzelf tekort. Het Japanse Engels van de gids blijft beperkt tot de grote lijnen.
 

Kleimodellen: zo kan de buitenkant en het interieur er uit komen te zien.

Botsproeven en afstelling van het onderstel als onderdeel van het ontwikkelproces.

In verschillende fases ontstaat uit een stuk staalplaat een zijkant van het koetswerk.

Een video licht de gerobotiseerde ruwbouw toe, met daaronder het resultaat van dat werk.

Het lakproces verklaard (links) en het resultaat (rechts).

Eindmontage
De rondgang krijgt een vervolg met een bezoek aan de fabriek. Japans vriendelijk wordt gevraagd de camera’s weer op te bergen. Het is echter een verplichting. Bedrijven willen niet dat er ongecontroleerde foto’s over werkwijzen en medewerkers in de openbaarheid komen. Vanaf een looppad boven de eindmontage kijk je letterlijk neer op de productie. De gebouwen elders op het terrein mogen gedateerd zijn, alles hier is volledig bij de tijd. Slechts 15 uur zijn nodig om een complete auto te maken. Dat kan alleen als je de zaakjes heel goed op orde hebt. Dat op de band totaal verschillende auto’s door elkaar worden gebouwd (een crossover en een sportwagen, respectievelijk de CX-3 en MX-5), illustreert de mogelijkheid tot maximale flexibiliteit. Er staan trouwens drie modellen op de band, want Mazda produceert hier in opdracht van Fiat ook de 124 Spider, technisch gebaseerd op de MX-5/Roadster.
Langs de band rijden volledig automatische karretjes. Ze leveren de onderdelen aan die de werknemers moeten monteren. Zoals bij alle autofabrieken is de eindmontage vooral mensenwerk. Robots zijn er niet, behalve voor het aanbrengen van de lijm voor de ruiten. Bij verschillende productiestadia geeft de gids een toelichting. Veel verder dan het voorlezen van een papiertje van de Engelse technische termen komt ze niet.
 

Productie van de MX-5, de Roadster. (Foto's: persdienst Mazda.)

Op dezelfde band wordt de CX geproduceerd. (Foto's: persdienst Mazda.) 

Links de Mazda, rechts de Fiat (persfoto's van de fabrikanten). 

Een voorbeeld van de eindassemblage: montage van het dashboard en de bedrading.

Experimenteren met elektrische aandrijving. Mazda kan niet achterblijven bij anderen.

Ondertussen wordt ook gekeken of waterstof als brandstof kan dienen.

De motorkap van een RX-8 heeft schokabsorberende elementen om voetgangers bij een ongeluk beter te beschermen.
 

Toekomst
Na het heden is er aandacht voor de toekomst. Mazda experimenteert met elektrische auto’s en waterstofaandrijving. Wie niet, zou je zeggen. Buiten zagen we al elektrische modellen aan de laadpaal staan. De prototypen van jaren terug hebben inmiddels een plaats in het museum gekregen.
Voordat de bus weer komt voorrijden, kunnen de gasten zich nog even achter het stuur van een MX-5 laten fotograferen of wat kopen in de bescheiden museumshop. Van het eerste wordt gretig gebruik gemaakt, van het tweede nauwelijks. Ik zie zelf van beide opties af.
Na anderhalf uur is de koek op. Jammer. Iets meer tijd zou mooi zijn geweest om alles wat rustiger te bekijken. Het is tijd om afscheid te nemen. Dank voor de belangstelling. Daar hoort naar Japans gebruik een cadeautje bij. Het is een plastic mapje met een auto er op. De nuchtere Hollander vraagt zich af wat hij ermee moet doen, maar dergelijke mapjes zijn in Japan populair. Ook in museawinkels kom je ze tegen.
De dames achter de balie buigen weer langzaam en net zo diep als bij binnenkomst. Niks zoom zoom. Gewoon, zoals de traditie het wil.