Lingotto-complex

Turijn (I)

 
●  Historische oude Fiat-fabriek
●  Lopende band via vijf verdiepingen
●  Testbaan op het dak
●  Destijds grootste autofabriek ter wereld
●  Verbouwing tot multifunctioneel centrum

 
oktober 2012 - laatste aanvulling juli 2020
 

Levendig monument van een roemrijk verleden

In het verleden maakte Fiat hier auto’s. Letterlijk en figuurlijk aan de lopende band. Nu is het een multifunctioneel centrum met vele bestemmingen. Lingotto verbindt heden met verleden en is alleen al vanwege de historie een bezienswaardigheid.

 

Metrostation Lingotto, in maart 2011 geopend.

De metro brengt ons naar station Lingotto, eindpunt van de enige metrolijn van Turijn. Het station is van 2011; het eerste deel van de lijn werd aangelegd voor de Olympische Winterspelen van 2006. De ondergrondse is een toonbeeld van moderne techniek. De trein trekt razendsnel op, heeft geen bestuurder en rijdt automatisch. Via een glazen wand is het perron van de rails gescheiden. De deuren van het treinstel en van de wand gaan gelijktijdig open. Een spoorboekje ontbreekt: de volgende trein laat overdag niet meer dan twee minuten op zich wachten. De wagenstellen en stations zijn voorbeeldig netjes. Ze vormen daarmee een schril contrast met het leven boven de grond.
 

De metrohalte is tegenover het Fiat-hoofdkantoor (links). De metro is hypermodern met bestuurderloze treinstellen.

Fabrieksstad
Veel gebouwen en wegen in Turijn laten achterstallig onderhoud zien. Ooit was dit een rijke stad. De grote huizen aan statige lanen herinneren er nog aan. Tegelijkertijd was het een fabrieksstad met woonblokken voor de vele arbeiders. Massa’s auto’s vullen de straten. Vroeger werd het merendeel van die auto’s in de fabrieken van deze stad gebouwd. Dat is verleden tijd. De auto-industrie is nog altijd een economische motor, maar de motor hapert. Succesvolle Fiats komen van elders. Buiten de autosector is het al niet beter. Het economisch zwaartepunt van de streek is verschoven naar Milaan.
De moderne metro vervult vandaag de rol van tijdmachine en brengt ons terug naar die roemrijke periode. Naar de tijd dat het belangrijkste industrieconcern van het land successen aan elkaar reeg.
 

Een bord informeert over de transformatie. Het complex is oud, maar goed onderhouden en opgeknapt.

Autofabriek
Lingotto is verplichte kost voor iedereen die Turijn bezoekt, ook als je geen enkele affiniteit met auto’s hebt. Het was immers decennia lang het kloppend hart van de Italiaanse economie. Nu is Lingotto de verzamelnaam van een congrescentrum, winkels, hotels, een megabioscoop, een trainingscentrum, uitgaansgelegenheden, een kunstmuseum en een vestiging van de polytechnische universiteit van de stad. Tot de jaren tachtig was het halve kilometer lange gebouw een autofabriek. En niet zomaar één. Toen Lingotto na een bouwperiode van zeven jaar in 1923 werd geopend, was het in letterlijke zin de grootste autofabriek ter wereld. In 1927 ging die titel over naar Ford met het River Rouge-complex in Dearborn bij Detroit. Fiat had de massaproductie bij Ford afgekeken, maar er een eigen interpretatie aan gegeven. Vergeet daarbij echter niet dat het om heel andere aantallen ging. Fiat was er trots op in 1923 16.000 auto's te maken; Ford produceerde dat jaar meer dan 2 miljoen T-Fords! 
 

Historische foto van het complex.

Beton
In het hart van de stad ontstond een unieke fabriek, met een lopende band over vijf verdiepingen. De naam van het complex verwijst naar de wijk. De jonge architect Matté Trucco tekende voor het ontwerp. Fiat had op slinkse wijze de grond verworven. De eigenaren werden uitgekocht met de smoes dat de grond nodig was voor ‘sociale voorzieningen’ voor de stad.
De constructie is geheel van beton, in die tijd een vooruitstrevende keuze. Op de begane grond kwamen de grondstoffen en onderdelen binnen. Gaandeweg naar de top ontstonden de auto’s. Op het dak werd een testbaan aangelegd, vijfhonderd meter lang met twee komvormige bochten. Via een spiraalvormige hellingbaan reden de auto’s naar beneden. Het was een bezienswaardigheid en is dat altijd gebleven.
 

Destijds was dit een opzienbare fabriek van beton en veel glas.

Een spiraalvormige baan verbindt de verschillende verdiepingen.

De toegang tot de weg naar beneden was naast de kom van de testbaan.

Sloophamer
Na vijftig jaar gebruik, bleek de geboorteplaats van tachtig Fiat-modellen niet langer aan de eisen van de tijd te voldoen. In 1982 stopte Fiat met het maken van auto’s. In de meeste gevallen is het lot van een afgedankte fabriek de sloophamer. In dit geval was iedereen ervan overtuigd dat Lingotto als cultureel erfgoed behouden moest blijven. Na een competitie kreeg architect Renzo Piano de opdracht het gebouw een nieuwe bestemming te geven. Zeven jaar duurde de verbouwing. Op het beroemde dak kwam aan de ene kant een bolvormige conferentieruimte met helikopterdek en aan het andere uiteinde een grijze metalen doos. Het lijkt op een technische ruimte, de machinekamer voor het gebouw. Niets is minder waar. Dit is een kunstmuseum. De collectie van het Pinacoteca Giovanni e Marella Agnelli bestaat onder meer uit 25 schilderijen van de privécollectie van haar naamgevers. (Giovanni Agnelli was de kleinzoon van de man die Fiat in 1899 mede oprichtte en de grootvader van de huidige bestuursvoorzitter John Elkann.) Het gaat om meesterwerken uit de 18e, 19e en 20e eeuw, waaronder zeven werken van Matisse. Alleen dat al maakt de verzameling bijzonder. Ook zijn er werken van Picasso, Renoir en Manet te zien.
 

Het hotelterras is 's ochtends vroeg nog niet open.

Links het kunstmuseum, rechts de conferentieruimte.

Asfalt
Wie denkt dat de voormalige testbaan op het dak een toeristische attractie is, heeft het mis. Je kunt er komen via een restaurant dat er een terrasje heeft gemaakt. Op een donderdagmorgen in oktober om half tien is het restaurant echter nog niet open. Zelfs de koffiebar is nog dicht. De lift werkt wel en brengt ons naar de bovenste verdieping. Via een niet afgesloten achterdeur sta je dan plotseling op het beroemde asfalt. Werklieden zijn bezig met een deel van het dak, maar op de andere kant kun je ongehinderd wandelen. Je ziet de vijfhonderd meter lengte van het complex er niet aan af. Indrukwekkend is het wel. De bocht is ongekend steil. Het moet wel een bijzondere ervaring zijn geweest om hier met een behoorlijke snelheid te kunnen rijden. De testbaan is te zien in oude films en werd later gebruikt voor de opnamen van de film The Italian Job met een aantal Mini’s in de hoofdrol.
 

De testbaan is tegenwoordig afgezet met gele blokken.

De kombocht is ongekend steil.

Zo werd de baan vroeger gebruikt.

De kantoren kregen een nieuwe bestemming, er kwam een overdekte binnenplaats.

Hoofdkantoor
Vanaf het dak is er goed zicht op Turijn. Aan de achterzijde is een modern ingericht gebied ontstaan. Aan de voorkant staat een geel kantoorgebouw, in dezelfde stijl opgetrokken als de fabriek. Het is tot op de dag van vandaag het hoofdkantoor van Fiat. Van hieruit worden besluiten genomen over het wereldconcern. Ergens binnenin hebben John Elkann en CEO Sergio Marchionne hun kamer. Hoe verzorgd het binnen ook is (de Fiat-persdienst geeft daar een mooie foto over uit), de buitenkant is geen voorbeeld van imposante grootsheid. Het is de geschiedenis die ook dit gebouw bijzonder maakt. Aan de gevel hangen geen moderne lichtbakken met het huidige beeldmerk. Aan beide zijkanten prijken op het dak de letters FIAT zoals ze er bij de bouw zijn aangebracht.
Bij de poort aan Via Nizza verraden enkele vlaggen de bestemming. Op de stoep staat een informatiebord dat in drie talen uitlegt waarom dit gebouw zo bijzonder is.
 

Zicht op de stad aan de westkant van het complex.

Het hoofdkantoor staat naast de fabriek.

De achterkant van het hoofdkantoor.

Het Fiat-hoofdkwartier gezien vanaf het dak van Lingotto.

Officiële foto van het hoofdkantoor, zoals door de persdienst van Fiat verspreid.

En zo ziet het kantoor er van binnen uit. (Foto: Fiat persdienst)

Een bord aan de kant van de weg geeft uitleg. Klik op de foto om te tekst te lezen.

Winkels
Onderdeel van de herinrichting van Lingotto is een overdekt binnenplein met terrasjes. Eenvoudige koffietenten en snackbars met plastic stoelen proberen de klant te verlokken tot een consumptieve pauze. Met zicht op alledaagse winkels is duidelijk dat de gewone burger de doelgroep van het gebouwencomplex vormt. Als kenner van de historie verwacht je ergens een informatiecentrum te vinden met oude foto’s en beschrijvingen. Dat is er niet. Een klein bordje aan de buitenkant volstaat. In de boekwinkel zoek je vergeefs naar een uitgave met foto’s van het verleden. Er is alleen een dun boekje over de herinrichting volgens de ideeën van Piano. Afgezien van het kunstmuseum en het congrescentrum is dit deel van het nieuwe Lingotto vooral de plaats voor de gewone man. Voor de kinderen en kleinkinderen van de arbeiders die generaties lang hebben meegewerkt aan de opbouw van het Fiatconcern en de welvaart van de stad.
 

Er is een binnenplaats geschapen met winkels en terrassen.

Fiat heeft hier zijn trainingscentrum ingericht, terwijl in het winkelcentrum een kleine Fiat de kinderen vermaakt.

Eén van de binnentuinen maakt de naam ook waar.

Zakenwereld
Als we vertrekken is het druk bij de ingang van het congrescentrum. Het lijkt erop dat men een belangrijke gast verwacht. Er staat politie en er lopen bewakers met oortjes. Voor de deur staan dure auto’s. Nee, geen Italiaanse, maar Duitse, de keuze van de internationale zakenwereld. Vier- en vijfsterrenhotels van de Spaanse keten NH bieden exclusieve overnachtingsmogelijkheden. Van je hotelkamer naar het congrescentrum hoef je letterlijk niet over straat.
Lingotto is niet meer wat het was. Het is wat het is. Met dank aan Piano. Lingotto verbindt toen met nu. Het is goed dat de sloper destijds werkloos is gebleven. Nuchter gezien is het niet meer dan een oude fabriek. Steen, metaal en glas. Maar Turijn denkt daar anders over. Dit is een monument. Een levendig monument van een roemrijk verleden. ■
 

OKTOBER 2014
De hoofdzetel van Fiat is niet langer gevestigd in Turijn. De holding die ontstond na de volledige fusie van Fiat en Chrysler kreeg als naam FCA (Fiat Chrysler Automobiles) met als juridische vestigingsplaats Amsterdam en een hoofdkantoor in Londen. Fiat Group Automobiles heet voortaan FCA Italy terwijl het voormalige Chrysler nu FCA US is gedoopt.

APRIL 2015
Op 19 april hield Fiat de jaarlijkse ontmoeting met de aandeelhouders niet in Lingotto, zoals afgelopen decennia, maar in Amsterdam. Daarmee onderstreept het bedrijf dat het een nieuwe fase is ingegaan waarbij de historische Italiaanse wortels voor een deel worden doorgesneden.

JULI 2015
Voor de presentatie van de vernieuwde Fiat 500 schoot de fotograaf de persfoto's van de auto in de Lingotto-fabriek.

Links een foto op het dak, rechts en onder binnen in het gebouw.

Oud en nieuw bij elkaar gebracht tegen dit historische decor. 

JULI 2020
Fiat neemt afscheid van het Lingotto-complex. Vanaf september zullen de kantoren niet langer worden gebruikt door de fabrikant. De medewerkers verhuizen naar het Mirafiori-complex. FCA bereidt zich voor op een nieuwe fusie, met PSA. Opnieuw loopt een tijdperk ten einde.