Beelden van een grauwe wereld  

De Kunsthal in Rotterdam presenteert wisselende tentoonstellingen met vaak een verrassende inhoud. In mei 2009 hangt er een imposante collectie Japanse kimono’s, wordt aandacht besteed aan de kunstenaarsprijs Prix de Rome, zijn er jurken van papier, opmerkelijke godenbeelden én is er een bijzondere fototentoonstelling. De laatste is reden voor een bezoek in het kader van reizen door de autowereld.
 

Bij de ingang staan, om aandacht te vestigen op de tentoonstelling, twee Trabants.

Trabant 600 Universal, de stationcarvariant.

De stationcar had letterlijk nog een derde deur.

De Trabant 601, hét symbool van de DDR. Hier één van de latere versies met extra accessoires.

Tentoonstellingen
Naast de ingang staan op de schuine, betonnen toegangsroute twee Trabantjes. Ze zijn op zich niet de reden voor het bezoek aan dit bijzondere museum naar een ontwerp van Rem Koolhaas, maar ze hebben er wel mee te maken. Eén van de zes tentoonstellingen binnen heeft namelijk als titel “Ode aan de Trabant”. De Nederlandse fotograaf Martin Roemers maakte in 1991 een serie indrukwekkende foto’s over de productie van de Trabant, kort voordat de fabriek de poorten moest sluiten. Hij portretteert daarmee het ontstaan van deze beroemde auto, symbool van de op dat moment net opgeheven Deutsche Demokratische Republik. Hij laat het lassen, de opbouw van het koetswerk en de montage zien. Ze tonen woordloos de volstrekt achterhaalde, archaïsche productiewijze in de fabriek in Zwickau, in de deelstaat Saksen. Zowel het lassen als het lakken is handwerk. Robots zijn in geen velden of wegen te bekennen. Automatisering is maar nauwelijks aan de orde. De auto’s worden met de hand van de ene naar de andere plek geduwd. Aan mannelijke en vrouwelijke arbeidskrachten geen gebrek.
 

Voor het werk van Roemers is een speciale ruimte ingericht.

Foto' s tonen het productieproces, de arbeidsomstandigheden én de werkers in de fabriek.

Sfeerbeeld
De foto’s geven een sfeerbeeld van de troosteloze werkomstandigheden, waarbij je je niet kunt voorstellen dat het woord arbeidsvreugd door één van de medewerkers wordt beleefd. De fabrieken zijn oud, de machines verouderd, het is er vies en niet onderhouden. Als er nog ruiten in de sponningen van glazen tussenwanden zitten, zijn ze gebarsten of zit er een gat in. De stoelen en tafels in de kantine zijn aan vervanging toe, maar in het communistische systeem economisch nog lang niet afgeschreven.
Roemers foto’s gaan eigenlijk niet over de Trabantfabriek, maar over de medewerkers, de burgers van een trieste samenleving. De beelden symboliseren het leven in Oost-Duitsland. Ze zijn na de Wende gemaakt, maar dragen de erfenis van veertig jaar DDR zichtbaar met zich mee. Dat ze in zwart-wit zijn, maakt ze nog treffender. Maar ook in kleur zouden ze grauw zijn geweest. Er is geen spat vrolijkheid of luxe te ontdekken. Van de gezichten van de medewerkers straalt de gelatenheid af, al wordt er geconcentreerd gewerkt.
 

Naar 'Westerse' maatstaven was de fabriek in 1991 hopeloos verouderd, net als de auto die er werd gemaakt.

De zwart-wit foto's onderstrepen het grauwe karakter van het werk.

Autokerkhof
Twee jaar na het maken van zijn reportage is Roemers weer in Zwickau. De Trabant is niet meer. De Oost-Duitsers willen na de eenwording een ander soort auto dan dit symbool van het verfoeide politieke systeem. Steeds vaker kom je de Trabants tegen op het autokerkhof, naast, op of onder een Wartburg, het rijkere symbool van automobilisme in de DDR. Ook dit beeld legt hij op de gevoelige plaat vast, als symbool van een definitief voorbije periode. Op één van de foto’s zien we op de achtergrond treinwagons met Volkswagens Golf. De volksauto van de DDR is door die van het rijkere Duitsland verdrongen.
 

Informatieborden geven uitleg. Klik op de foto om de tekst te lezen.

Ode
Twintig jaar na de val van de Muur, die het einde van de Trabant inluidde, brengt de Kunsthal met de foto’s een ode aan deze legende op wielen en de makers ervan. Zo luidt de verklaring van het museum om juist nu deze tentoonstelling in te richten. Misschien een gelegenheidsargument, maar dat maakt het geheel niet minder interessant. Zo'n veertig van Roemers foto's zijn op groot formaat afgedrukt en krijgen alle aandacht in een afzonderlijke zaal. Het overbekende gezegde wordt hier weer eens bevestigd: één beeld kan meer zeggen dan duizend woorden. Als achtergrondinformatie hangen er niettemin twee panelen met uitleg over historie en achtergronden. 
 

Zo'n wandschildering brengt je op ludieke gedachten....

Fotograaf
Martin Roemers (1962) is freelance fotograaf. Zijn foto's worden wereldwijd gepubliceerd in kranten en tijdschriften, uiteenlopend van de International Herald Tribune, Newsweek, New York Times, The Guardian, The Times, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Süddeutsche Zeitung, Der Spiegel, Die Zeit, Die Welt, NRC en Volkskrant tot Le Figaro, National Geographic, Vogue, Esquire, Vanity Fiar en Izvestia.
Bij de Zilveren Camera-wedstrijden viel hij verschillende keren in de prijzen en in 2006 behaalde hij een tweede prijs bij portretseries bij World Press Photo.
Op autogebied maakte hij ook een serie over de productie van de allerlaatste Volkswagens Kever in de fabriek in Mexico. Net als de Trabant-foto’s zijn ze te zien op zijn website www.martinroemers.com
De fotoserie over Trabant is ook in boekvorm verschenen. ■
 

Het boek van Roemers waarin de foto's zijn opgenomen (uitgeverij Wasmuth, Berlijn, ISBN 9783803033246).

Werken aan de lopende band en rechts een rustpauze.

Controle (links) en de poort bij de fabriek in Zwickau.

Meer over Trabant:
► Reisverslag Saksen met bezoek August Horch Museum in voormalige Audi- en Trabantfabriek.
► Tentoonstelling 'Mobile Ost' als onderdeel van DDR-Zeitreise.
► Foto's van Trabants bij tentoonstelling DDR-Zeitreise.
► Foto's van Trabants (waaronder verschillende prototypen) in het August Horch Museum.
► Overzicht van alle Trabants: seriemodellen en prototypen.
 

Ten tijde van de Trabant-fototentoonstelling bood de Kunsthal nog vijf andere presentaties, waaronder kunst van aankomende kunstenaars en een modeshow van kleding van papier. 

Een Renault 16 maakt deel uit van één van de kunstobjecten van aanstormend talent.

Kleding van papier. Zo mooi kan het zijn.